اما دشمنى او با خدا آن است كه: راه بندگان او را زد و ايشان را به زخارف خود فريفت.

و از اين جهت‏خدا از روزى كه آن را آفريده نظر بر آن نيفكند.و اما عداوت آن بادوستان خدا به اين است كه: خود را هر لحظه به نوعى مى‏آرايد.و در نظر ايشان جلوه مى‏دهد.و نعمتهاى خود را بر ايشان عرضه مى‏كند، تا صبر بر ايشان دشوار گردد.وحلاوت ترك دنيا در كام ايشان تلخ و ناگوار شود.و اما دشمنى او با دشمنان خدا به اين‏است كه: دام خود را در راه ايشان افكنده به مكر و فريب ايشان را به دام مى‏كشد.وگردن آنها را به كمند خود در مى‏آورد.و با ايشان نرد محبت و دوستى مى‏بازد، تا دلهاى‏آنها را به خود كشيده از خدعه خود ايشان را ايمن و دلشان را به خود مطمئن ساخته به‏يكبار دامن خود را از دست ايشان مى‏رهاند و ايشان را در پشيمانى و ندامت و اندوه وحسرت مى‏نشاند.پس آن بخت‏برگشتگان به كنارى مى‏آيند همه سود و سرمايه‏درباخته، و خود را از سعادت ابدى محروم ساخته، آتش حسرت در كانون سينه‏هايشان‏افروخته، و دلهايشان به آتش بى‏برگى سوخته، در فراق عجوزه دنياى غدار ناله‏هاى زاراز دلهاى افكار برمى‏آورند.و از مكر و فريب آن، آه‏هاى آتشبار مى‏كشند.

«يستغيثون و لا يغاث بل يقال لهم اخسئوا و لا تكلمون‏»

يعنى: «فرياد از نهادشان مى‏آيد و فريادرسى نمى‏يابند.بلكه از هر طرف ندا به ايشان مى‏رسد كه: دور شويد اى سگان و سخن‏مگوئيد» . ⁽¹⁸⁾

اى خداوندان طاق و طمطراق صحبت دنيا نيرزد با فراق ⁽¹⁹⁾

اندك اندك خانمان آراستن پس به يكبار از سرش برخاستن

«اولئك الذين اشتروا الحيوة الدنيا بالاخرة فلا يخفف عنهم العذاب و لا هم ينصرون‏»

يعنى: «ايشان‏اند كسانى كه متاع حيات چند روزه دنيا را به نعيم آخرت خريده‏اند و به‏عذاب ابدى گرفتار شده‏اند، نه عذاب ايشان تخفيف داده مى‏شود و نه كسى اعانت ويارى ايشان را مى‏كند» . ⁽²⁰⁾

پس هان، هان! تا فريب دنيا را نخورى و به ريسمان آن به چاه فرو نروى كه دشمن‏خدا و بندگان اوست.و خانه‏اى است عاريت و بى‏وفا.و سرائى است‏بى‏قدر و بى‏بقا.

حضرت رسول - صلى الله عليه و آله - فرمودند كه: «اگر دنيا را در نزد خدا به قدر پرپشه‏اى قدر بود كافر را از آن شربت آبى ندادى‏» . ⁽²¹⁾

و فرمود كه: «هر كه صبح كند و بيشتر در شغل دنيا فكر داشته باشد او را هيچ گونه‏راهى در نزد خدا نيست.و خدا دل او را به چهار خصلت گرفتار مى‏سازد: هم و غمى كه‏هرگز از او جدا نشود.و گرفتارى‏اى كه هرگز از آن فارغ نگردد.و احتياجى كه هرگز به‏بى‏نيازى نرسد.و آرزوهايى كه هرگز آخر نداشته باشد» . ⁽²²⁾

آرى گرفتاران دنيا را ديده‏اى كه آرزوى ايشان به جائى بايستد؟ يا وقتى احتياج‏ايشان تمام شود؟ يا روزى گرفتارى‏اى از براى ايشان نباشد؟ تهى دستان بينوا را اگر يك‏غم است گرفتاران دام دنيا را هر لحظه صد غم كم است.اگر فقرا را يك احتياج در پيش‏است، اغنيا را هر دم صد حاجت‏بيش است.

آخرى نيست تمناى سروسامان راسر و سامان به از اين بى سر و سامانى نيست

و نيز آن حضرت فرمود كه: «عجب و هزار عجب از آن كسى كه: خانه باقى پايداررا ترك مى‏كند و از براى خانه فانى عمل مى‏كند» . ⁽²³⁾

و در بعضى احاديث قدسيه رسيده است كه: «اى فرزند آدم آنچه هست از مال، مال من است.و از مال تو چيزى عايد تو نخواهد شد مگر آنچه تصدق كردى و پيش فرستادى.يا خوردى و برطرف كردى.يا پوشيدى و كهنه نمودى‏» . ⁽²⁴⁾

روزى سيد عالم بر مزبله‏اى گذشت نزديك مقبره‏اى بود ايستاد و فرياد كشيد كه:

بيائيد و دنياى خود را ببينيد و نظر كنيد به اين كفنهاى كهنه و استخوانهاى پوسيده و به‏فكر كار خود بيفتيد» . ⁽²⁵⁾

عارفى روزى براهى ميگذشت واله و مدهوش چون مى‏خوارگان

ديد گورستان و مبرز ⁽²⁶⁾ روبرو بانگ برزد گفت كه: اى نظارگان

نعمت دنيا و نعمت‏خواره بين اينش نعمت اينش نعمت‏خوارگان

و نيز از آن حضرت مروى است كه: «دنيا خانه كسى است كه ديگر خانه‏اى ندارد.ومال كسى است كه هيچ مالى از براى او نيست.و آن را جمع مى‏كند كسى كه عقل ندارد. و به جهت آن دشمنى مى‏كند كسى كه دانائى ندارد.و بر آن حسد مى‏برد كسى كه‏بصيرت ندارد.و از براى آن سعى مى‏كند كسى كه يقين از براى او نيست‏» . ⁽²⁷⁾

و فرمود كه: «خداى - تعالى - از روزى كه دنيا را آفريده به آن نظر نكرده.در روزقيامت دنيا خواهد گفت: خدايا! مرا نصيب پست‏ترين دوستان خود كن.خطاب خواهدرسيد كه: ساكت‏شو! هيچ ترا من از براى ايشان نپسنديده‏ام چگونه امروز خواهم پسنديد» . ⁽²⁸⁾

و فرمود كه: «در روز قيامت طايفه‏اى را بياورند كه اعمال حسنه ايشان مانندكوههاى «تهامه‏» ⁽²⁹⁾ باشد، پس امر الهى رسد كه: ايشان را به جهنم افكنيد.بعضى عرض‏كردند: يا رسول الله! آيا ايشان از اهل نماز خواهند بود؟ فرمود: بلى كسانى خواهند بودكه نماز مى‏گزاردند و روزه مى‏گرفتند و پاره‏اى از شبها بيدار مى‏بودند، وليكن هرگاه چيزى از دنيا پيدا مى‏شد بر آن مى‏جستند» . ⁽³⁰⁾

و مروى است كه: «روزى حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - از خانه برآمد واصحاب را مخاطب نموده و فرمود: آيا در ميان شما كسى هست كه بخواهد خدا كورى‏او را زايل كند و او را بينا گرداند؟ آگاه باشيد كه هر كس به دنيا مايل باشد و امل او در دنيا طولانى باشد خدا دل او را كور كند.و به هر قدر كه ميل او به دنيا بيشتر مى‏شودكورى دل او بيشتر مى‏شود.و كسى كه دورى از دنيا كند و از علايق آن اجتناب نمايد واميد خود را كوتاه كند خدا عطا كند به او علم را بدون آنكه ديگرى او را تعليم كند.وهدايت را بدون آنكه ديگرى او را راهنمائى كند» . ⁽³¹⁾

و به اصحاب خود فرمود كه: «من بر شما از فقر نمى‏ترسم، بلكه بر شما از غنا و مال‏داشتن مى‏ترسم و خوف دارم كه دنيا به شما رو آورد و وسعت‏به هم رسانيد،همچنان كه رو آورد به كسانى كه قبل از شما بودند.به آن رغبت كنيد، همچنان كه ايشان‏نيز به آن رغبت نمودند، پس هلاك شدند و شما نيز هلاك شويد» . ⁽³²⁾

روزى فرمود كه: «زود باشد كه بعد از من قومى بيايند كه بخورند پاكيزه‏ترين طعامهاو الوان آنها را.و بگيرند زيباترين زنان و الوان آنان را.و بپوشند بهترين جامه‏ها و الوان‏آنها را.و سوار شوند راهوارترين اسبان و الوان آنها را.و ايشان را شكمهائى باشد كه ازكم سير نشوند.و نفوسى باشد كه به بسيار قانع نگردند.و صبح و شام مشغول امر دنياباشند و آن را بپرستند و متابعت هواى خود كنند. پس فرمانى است لازم و خطابى است‏متحتم از محمد بن عبد الله به هر كه آن زمان را دريابد، از فرزندان فرزندان شما اينكه:

بر آن اشخاص سلام نكنند.و مريضان ايشان را عيادت ننمايند.و مشايعت جنازه‏هاى‏ايشان را نكنند.احترام پيران آنها را نگاه ندارند. پس هر كه مخالفت كند و اينها را به جاآورد اعانت كرده است‏بر خراب كردن دين اسلام‏» . ⁽³³⁾

و فرمود كه مرا با دنيا چه كار است، مثل من و دنيا، مثل سواره‏اى است كه: در روزگرمى به زير درختى رسد و ساعتى در سايه آن بخوابد و آن را بگذارد و برود» . ⁽³⁴⁾

و از كلام عيسى بن مريم است كه: «واى از براى صاحب دنيا چگونه خواهد مرد وآن را خواهد گذاشت! و چگونه آن را عزيز نگاه مى‏دارد و به آن وثوق و اعتمادمى‏كند و مطمئن مى‏شود! و عاقبت دنيا او را مخذول و منكوب مى‏سازد و از او جدامى‏شود.واى، واى بر كسانى كه به دنيا فريفته شدند! نمى‏بينند كه چگونه به گردن ايشان‏مى‏افكند آنچه را كه كراهت دارند، كه مرگ باشد.و آنچه را كه دوست دارند از ايشان‏مفارقت مى‏كند.و وعده‏هائى كه خدا داده مى‏آيد.واى بر كسى كه داخل صبح مى‏شودو دنيا فكر او باشد و گناهان عمل او باشد، چگونه فرداى قيامت‏به گناه خود رسوا خواهد شد؟ !» . ⁽³⁵⁾

روزى حضرت عيسى - عليه السلام - پرستوكى را ديد كه از جهت‏خود خانه‏مى‏سازد، گفت: اين حيوان را خانه هست و مرا خانه نيست.حواريين عرض كردند: اگرشما را ميل به خانه است ما نيز از جهت‏شما خانه‏اى بسازيم؟ حضرت ايشان را به كناردريا آورد و گفت: در ميان اين دريا به جهت من خانه بسازيد.عرض كردند كه: اين‏چگونه مى‏شود؟ گفت: مگر نمى‏دانيد كه دنيا مثل درياست‏» . ⁽³⁶⁾

آرى چگونه دريائى كه هر روز كشتى حيات چندين هزار تن در آن شكسته مى‏گرددو نشانى از تخته بر كنارى پيدا نمى‏شود.

در اين لجه كشتى فرو شد هزار كه پيدا نشد تخته‏اى بركنار

از جانب پروردگار منان وحى به موسى بن عمران شد كه: «اى موسى! تو را با خانه‏اى‏كه ماواى ظالمين است چه كار؟ اين خانه، خانه تو نيست، دل خود را از آن فارغ كن.وهوش خود را از آن بردار، كه بد خانه‏اى است، مگر از براى كسى كه در آن عملى كند. اى موسى! من در كمين ظالم نشسته‏ام تا حق مظلوم را از او باز ستانم‏» . ⁽³⁷⁾

«اى موسى! دل‏را به محبت دنيا مبند كه هيچ گناه كبيره‏اى بدتر از آن به نزد من نخواهى آورد» . ⁽³⁸⁾

«روزى حضرت موسى به مردى گذشت كه از خوف خدا مى‏گريست چون برگشت‏باز او را گريان ديد، مناجات كرد كه: بار خدايا! اين بنده تو از خوف تو گريان است.حق - تعالى - به او خطاب كرد كه: اى پسر عمران! اگر آن قدر گريه كند كه آب دماغ او بااشگ چشمش مخلوط شود و بيرون آيد، و دستهاى خود را آن قدر در درگاه بلند كندكه از بدن او ساقط شوند او را نخواهم آمرزيد، جهت آنكه او دنيا را دوست دارد» . ⁽³⁹⁾

«شخصى به سرور اوليا عرض كرد كه: وصف دنيا را بفرما.فرمود: چه وصف كنم ازخانه‏اى كه اگر كسى در آن صحيح و ندرست‏باشد ايمن نيست.و اگر بيمار باشدپشيمانى است.محتاجان در آن محزون، و اغنيا مبتلا و مفتون، حلالش در پى حساب‏و حرامش در پى عقاب، مانند مارى است كه ظاهر آن نرم و باطنش زهر است‏» . ⁽⁴⁰⁾

در بعضى از مواعظ آن حضرت است كه: «دست از دنيا بردار كه دوستى دنيا آدمى‏را كور و لال و كر مى‏كند.و آدمى را ذليل و بى‏مقدار مى‏سازد.پس عمر خود را درياب و گذشته را تدارك كن و بيش از اين فردا و پس فردا مگو، كه كسانى كه پيش ازتو هلاك شدند به اين نحو به هلاكت رسيدند، عمر خود را به آرزو گذرانيدند و هرروز تاخير افكندند تا ناگاه بى‏خبر، امر خدا در رسيد و هنگام رحيل آمد و ايشان بربستر غفلت‏خوابيده و پس ايشان را از كاخها و ايوانها به ظلمتكده گور در آوردند و دراستخلاص بر روى ايشان بستند و اهل و اولادشان پا از ايشان كشيدند و به قسمت كردن‏اموالشان پرداختند» . ⁽⁴¹⁾

كه را ديدى از خسروان عجم زعهد فريدون ⁽⁴²⁾ و ضحاك ⁽⁴³⁾ و جم ⁽⁴⁴⁾

كه در تخت و ملكش نيامد زوال نماند بجز ملك ايزد تعال

كه را سيم و زر ماند و گنج مال پس از وى به چندى شود پايمال

دريغا كه بگذشت عمر عزيز بخواهد گذشت اين دم چند نيز

نشستى بجاى دگر كس بسى نشيند به جاى تو ديگر كسى

قافله سالار خيل زاهدان امير المؤمنان و امام متقيان مى‏فرمايد كه: «هان! زندگانى‏چند روزه دنيا شما را فريب ندهد، كه دنيا خانه‏اى است پر از رنج‏بلا و محنت و عنا، وپيرايه‏اى است ناپايدار، و عجوزه‏اى است مكار، حالاتش متزلزل و منقلب، و ساكنانش‏مشوش و مضطرب‏» . ⁽⁴⁵⁾

آرى:

آنچه ديدى برقرار خود نماند و آنچه بينى هم نماند برقرار

هر طرف غارتگرى دست‏به غارت برآورده و جان و مال اهل دنيا را به نهب وغارت برده.

در پس اين پرده زنگارگون غارتيان‏اند ⁽⁴⁶⁾ زغايت‏برون

عيشش ناگوار و راحتش ناپايدار، سكنه‏اش هدف تير حوادث و بلا، و اهلش به‏صد هزار بلا مبتلا.اى بندگان خدا بدانيد كه شما نيز در منزلى هستيد كه پيش از شماكسانى در آنجا بوده‏اند كه عمر ايشان درازتر، و هيبت ايشان بيشتر، و ديارشان آبادتر،و آوازه‏شان بلندتر، شب با صد هزار آرزو و امل با يكديگر نشستند، و با هم عهد شادى‏و خرمى بستند و چون شب سر آمد و داخل روز شدند با زبانهاى خاموش و لال، ودهانهاى از خاك مالامال، بدنهايشان پوسيده، و منازلشان خالى مانده، و نام و نشانشان‏از صفحه روزگار برافتاده.

نه پيداست از خيمه‏ها جز نشان نه باقى است از خيمگى غير نام

قصرهاى زرنگارشان به تنگناى قبر مبدل گشته.و فرشهاى زرتارشان به خاك گوربدل شده.به محله‏اى منزلشان دادند كه اهل آن به خود مشغول، و از يكديگر متوحش‏و دورند.آه! محله‏اى كه اهل آن همه همسايگان وليكن آمد و شد با يكديگر ندارند.

خانه‏هاى ايشان به هم پيوسته و همديگر را نمى‏بينند.و همشهريهائى هستند كه همديگررا نمى‏شناسند.و همسايگانى هستند كه با هم انس ندارند.عمارتها پرداخته و به آن گذرنمى‏كنند.خانه‏ها ساخته و از آن ياد نمى‏آورند.و در خانه‏هاى قبر سر بر سنگى نهاده وبا كوه حسرت خوابيده.

آرى: چگونه با يكديگر آمد و شد نمايند و حال آنكه سنگ بلا اجزاى وجودشان راخورده.و سنگلاخ عنا استخوانشان را در هم شكسته.خاك قبر، بدنهاى ايشان را خورده.

روزگار دفتر زندگانيشان را درهم نورديده.و عيش و عشرتشان به ناكامى و گرفتارى بدل‏گشته.دست روزگار بر خاكشان نشانده.و دوستانشان خاك ماتم بر سر فشانده.سفرى‏كرده‏اند كه در آن اميد بازگشتن نيست.به ورطه‏اى غرق شده‏اند كه از آن تمناى خلاصى‏نيست.

هيهات:

«كلا انها كلمة هو قائلها»

يعنى: «از برگشتن بجز نامى بر زبانشان نخواهدگذشت‏» . ⁽⁴⁷⁾

«و من ورائهم برزخ الى يوم يبعثون‏»

يعنى: «و در قفايشان برزخى است كه در آنجاگرفتار خواهند بود تا روز قيامت‏» . ⁽⁴⁸⁾

پس فرمودند كه: «خود را چنان تصور كنيد كه به روزگار ايشان نشسته‏ايد.و از ساغريكه ايشان خورده‏اند كشيده‏ايد.ايام حياتتان سر آمد، و پيك اجل از در درآمد، درخوابگاه گور تنها خوابيده، و آن منزل هولناك را ديده، و چگونه خواهد بود حال شماچون آن روز را معاينه ببينيد و هنگام بر آمدن از قبر را مشاهده نمائيد؟ مردگان را ببينيداز قبر سر برآورده و رازها از پرده به درافتاده و شما را به موقف حضور پادشاه جليل‏مى‏برند.و در آن وقت، دلها را مى‏بينى كه گويا از خوف از سينه‏ها پريده، و پرده‏هاى‏مردمان را بينى دريده، عيوب ايشان ظاهر گشته، و هر كسى به جزاى عمل خود گرفتارشده.و وصيت مى‏كنم شما را كه دست‏برداريد از دنيائى كه او خواهى نخواهى از شمادست‏برخواهد داشت و بدنهاى شما را كهنه و پوسيده خواهد كرد» . ⁽⁴⁹⁾

و آنچه را كه آن حضرت فرمودند چيزى است مشاهده و محسوس.هر كه چشم‏داشته باشد، چه جاى آنكه عقل داشته باشد، مى‏بيند كه هر كس چه از شاه و گدا، و چه‏از نيك و بد و ذليل و عزيز و غنى و بى‏چيز، اگر چند روزى در دنيا زيست و به قدر قوه‏اساسى چند هنوز هيچ يك را به نحوى كه خواهش اوست‏سرانجام ننموده در ميان‏مى‏گذارد و وداع باز پسين مى‏نمايد.و ديگران در ميان آن مى‏افتند و همه را پراكنده‏مى‏سازند.

خواجه به حرف امل بود كه بردش اجل تا كه دگر سركند باقى اين داستان

پس واى بر دلى كه به كرشمه لذات فانيش از جا رود.و خاك بر سر عقلى كه به‏فسون كودك فريبش، فريفته گردد.و حيف از نقد عمرى كه در بازار طلبش تلف‏سازند.و دريغ از قوت جوانى كه در كشيدن بار زحمتش دربازند.

الحذراى غافلان زين وحشت آباد الحذرالفرار اى عاقلان زين ديو مردم الفراراى عجب دلتان نه بگرفت و نشد جانتان ملول‏زين هواهاى عفن وين آبهاى ناگوارعرصه نادلگشا و بقعه نادل پسندخانه ناسودمند و تربت ناسازگارمرگ در وى حاكم و آفات در وى پادشاه‏ظلم در وى قهرمان و فتنه در وى پيشكارحضرت سيد الساجدين - عليه السلام - مى‏فرمايد كه: «بدانيد كه دنيا پشت كرده است‏و مى‏رود و آخرت رو كرده است و مى‏آيد، و هر يك را اهلى است.پس سعى كنيد كه‏از اهل آخرت باشيد نه دنيا.و دل از دنيا برداريد و آگاه باشيد كه كسانى كه دل از دنيا برداشته و اهل زهد در دنيا هستند بساط خود را زمين قرار داده‏اند.و فرش خود راخاك.و از دنيا منقطع گشته‏اند.و هر كه از دنيا دست‏برداشت همه مصيبتهاى دنيا نزد اوسهل و آسان مى‏گردد.و بدانيد كه: خدا را بندگانى است كه گويا مى‏بينند اهل بهشت رادر بهشت، و اهل دوزخ را در دوزخ.همه كس از شر ايشان مامون، و دلهاشان محزون، بارشان در دنيا سبك، و كارشان با دنيا اندك، دو سه روزى زحمت را بر خود پسنديده ودر سراى جاويد به راحت ابدى رسيده، چون شب درآيد در خدمت پروردگار برقدمهاى خود ايستاده، و از ديده جوى آب به رخسار خود گشاده، از پروردگارخلاصى خود را از آتش جهنم مى‏طلبند.و چون روز درآيد با مردمان به حلم و دانائى‏و نيكى و پرهيزكارى رفتار مى‏كنند.از خوف و عبادات، چون چوب تراشيده شده، هركه اينجا ايشان را بيند چنان پندارد كه بيمار و ضعيف و مريض‏اند، و با ايشان مرضى‏نيست.يا چنان گمان نمايد كه عقل ايشان پريشان شده و پريشانى ايشان از فكر كارعظيمى است كه در پيش دارند» . ⁽⁵⁰⁾

حضرت امام محمد باقر - عليه السلام - به جابر انصارى فرمودند كه: «اى جابر! چيست دنيا و چه مى‏تواند بود؟ آيا دنيا چيز ديگرى است‏به غير از غذائى كه بخورى،يا جامه‏اى كه بپوشى، يا زنى كه شهوت خود را از آن بنشانى؟ اى جابر! اهل ايمان دل به‏دنيا نمى‏بندند.اى جابر! آخرت خانه بقا و قرار، و دنيا منزل فنا و زوال است.وليكن‏اهل دنيا را غفلت فراگرفته و از ياد عقبى ايشان را بيرون برده است‏» . ⁽⁵¹⁾

و حضرت صادق - عليه السلام - فرمود كه: «دنيا مانند آب درياست، هر چه تشنه ازآن مى‏نوشد تشنگى او زياد مى‏شود تا او را بكشد» . ⁽⁵²⁾

و فرمود كه: «چون خدا موسى و هارون - عليهما السلام - را امر كرد كه به دعوت‏فرعون روند، وحى به ايشان فرستاد كه اگر خواهم چنان زينت دنيا را به شما مى‏دهم كه‏چون فرعون شما را ببيند عجز و بيچارگى خود را بشناسد وليكن من دنيا را از شماباز مى‏گيرم و دنيا را به شما تنگ مى‏گيرم، با همه دوستان خود چنين مى‏كنم.و نعيم دنيارا از ايشان دور مى‏كنم همچنان كه شبان مهربان، گوسفندان خود را از جاهاى خطرناك‏و گياههاى زهرناك دور مى‏كند.و اين نه از پستى ايشان است در نزد من، بلكه به جهت‏آن است كه: كامل كنند نصيب خود را از كرامت من‏» . ⁽⁵³⁾

لقمان پسر خود را نصيحت مى‏كرد و به او مى‏گفت: «اى فرزند! دنيا را به آخرت‏بفروش تا هر دو را سود نمائى.و آخرت را به دنيا مفروش تا هر دو را زيان نمائى‏» . ⁽⁵⁴⁾

«اى فرزند! پيش از تو مردمان از براى اولاد خود اموال بى‏شمار جمع كردند، نه مال ازبراى ايشان باقى ماند نه اولادشان.اى فرزند! به درستى كه تو بنده‏اى هستى مزدور، تراكارى فرموده و مزدى به تو وعده داده‏اند كار خود را بكن و مزد خود را بستان.و دردنيا چون گوسفندى مباش كه به سبزه زارى افتد و از آن بخورد تا فربه شود و فربهى آن‏سبب كشتن آن گردد.دنيا را چون پلى دان كه بر سر نهرى است، هر كه از آن بگذردديگر هرگز به آن عبور نمى‏كند.پس در آنجا نايست و به تعمير آن مشغول مشو كه تورا امر به آن نفرموده‏اند.

چه بايد رخت در منزل نهادن نبايد بر سر پل ايستادن

اى فرزند! بدان كه: فردا چون تو را بر موقف حضور پروردگار بدارند از چهار چيزاز تو محاسبه جويند: يكى جوانى، كه آن را در چه صرف كردى.و از عمر تو، كه آن رابر چه باد دادى.و از مال تو، كه آن را از كجا آوردى و آن را چه كردى.پس مهياشو و جواب آن را آماده كن.و غم دنيا را مخور كه لايق غم خوردن نيست‏» . ⁽⁵⁵⁾

غم دين خور كه دنيا غم نيرزد عروس يك شبه ماتم نيرزد

چه خوش گفته است‏يكى از بزرگان كه: «هيچ چيز از دنيا روزى به دست تو نمى‏آيدمگر آنكه پيش از تو صاحبى داشته باشد و بعد از تو نيز صاحبى خواهد داشت.و چيزى‏به تو نمى‏رسد مگر چاشت و شامى كه بخورى، پس خود را براى يك خوردن به‏هلاكت ميفكن.و در دنيا مانند كسى باش كه روزه باشد و به آخرت افطار كند، زيراشبهه نيست كه زمين همان زمين است كه پيش از تو ديگران بر آن رفتند.و اساس همان‏اساس است كه گذشتگان در آن تصرف كردند.اگر مملكت دارى، بسى پادشاهان كه‏آن را گذاشتند.و اگر ده و مزرعه دارى، چه اشخاص كه در آن تخم كاشتند» . ⁽⁵⁶⁾

ملك سليمان مطلب كان بجاست ملك همانست‏سليمان كجاست

حجله همانست كه عذراش ⁽⁵⁷⁾ بست بزم همانست كه وامق نشست

حجله و بزمى است كه تنها شده وامقش افتاده و عذرا شده

خاك همان خصم قوى گردن است باد همان دشمن مرد افكن است

صحبت دنيا چه تمنا كند با كه وفا كرده كه با ما كند

بعضى از حكماء گفته‏اند كه: «دنيا بود و من نبودم و خواهد بود و من نخواهم بود. پس چگونه دل به آن بندم و چه لذت از آن توقع دارم و حال آنكه عيش آن ناگوار، وروشنائى آن تيره و تار است.صافى آن بى «درد» نيست و سرى در آن بى‏درد نمى‏باشد. اهل آن هميشه در خوف و بيم، كه آيا كدام روز نعمت از دستم در رود؟ و يا كدام‏وقت‏حادثه مرا فرو گيرد؟ چه وقت روزم سرآيد و مرگم در آيد؟ كدام چيز است دردنيا كه آدمى به آن شاد مى‏گردد كه همراهش اندوهى نيست؟ !» . ⁽⁵⁸⁾

اگر عيش است صد بيمار با اوست و گر برگ گلى صد خار با اوست

هان، هان! دنيا دكان شيطان است.از دكان او چيزى برندارى كه به طلب تو مى‏آيد وترا مى‏گيرد و آنچه برداشته‏اى پس مى‏ستاند.

گفته‏اند: اگر دنيا طلا بودى و آخرت سفال، عاقل سفال را چون باقى است‏بر اين طلاكه فانى است اختيار كردى.و حال آنكه دنيا سفال فانى و آخرت طلاى باقى است.اگرسفال نبودى خدا به دشمنان خود ندادى.

به يكى از پيغمبران وحى شد كه: «از دشمنى با مردم حذر كن، كه اين باعث آن‏مى‏شود كه از چشم من مى‏افتى.پس ناز و نعمت دنيا را بر تو مى‏ريزم‏» . ⁽⁵⁹⁾

مروى است كه: «چون خاتم انبياء - صلى الله عليه و آله - مبعوث شد لشكر ابليس بردور او جمع شده گفتند: خدا پيغمبرى فرستاده و امتى از براى او قرار داده.گفت امت اودنيا را دوست‏خواهند داشت؟ گفتند آرى.گفت‏باكى نيست، كه اگر ديگر كسى‏بت‏پرستى نكند روز و شب ايشان را بر كار وا مى‏دارم تا مال را به غير از حق بگيرند و درمصرف باطل صرف كنند و به حقش مصرف نرسانند.ديگر همه بديها از عقب آن‏مى‏آيد» . ⁽⁶⁰⁾

و از اين جهت است كه گفته‏اند: «عقلا سه طايفه‏اند: يكى آنكه: دست از دنيا برداردپيش از آنكه دنيا دست از او بردارد.و يكى آنكه: قبر خود را تعمير كند پيش از آنكه به‏آنجا برود.و يكى آنكه: خدا را از خود راضى كند پيش از آنكه او را ملاقات كند» . ⁽⁶¹⁾

يكى از امراء از شخصى كه عمر او به دويست‏سال رسيده بود پرسيد كه: «دنيا راچگونه ديدى؟ گفت: چند سالى به بلا و شدت، و چند سالى به آسانى و سهولت.اينها از كم هم در روند.يكى به دنيا مى‏آيد و يكى از دنيا مى‏رود.اگر اول نمى‏آمد مردم تمام مى‏شدند و اگر دوم نمى‏مرد جا بر مردم تنگ مى‏شد.پس امير گفت: از من چيزى‏خواهش كن.گفت: عمر گذشته مرا به من باز ده و اجل آينده مرا از من دور كن.گفت: قدرت ندارم.گفت: پس مرا هم با تو كارى نيست‏» . ⁽⁶²⁾

يكى از بزرگان گفته است كه: «بهشت‏خانه‏اى است آباد، و آبادتر از آن، دل كسى‏است كه خواهد آن را آباد كند.و دنيا خانه‏اى ست‏خراب، و خراب‏تر از آن، دل كسى‏است كه خواهد آن را آباد كند» . ⁽⁶³⁾

آرى:

جهان چيست ماتم سرائى در او نشسته دو سه ماتمى رو به رو

جگر پاره چند برخوان او جگر خواره‏اى چند مهمان او

و اخبار و آثارى كه: در مذمت دنيا و محبت آن، و بى‏وفائى و كمى منزلت آن، ودر ذم اهلش و هلاكت ايشان وارد شده بى‏حد و حصر است. ⁽⁶⁴⁾

و در كلمات ائمه معصومين، بخصوص سيد و سرور زاهدين، امير المؤمنين - عليه السلام - اين قدر رسيده كه تامل در آنها دل را از دنيا سير، و آدمى را از زينت آن‏دلگير مى‏كند.

و هر كه ملاحظه فقرات مواعظ و خطبه‏هاى آن بزرگوار را كه در نهج البلاغه ⁽⁶⁵⁾ و غيرآن مذكور است‏بكند پستى مرتبه دنيا و ردائت و ذلت آن را مى‏فهمد، و حمق اهل دنياو سفاهت ايشان را بر مى‏خورد.

و يحتمل شنيده باشى كه: «حضرت روح الامين از نوح نبى الله - عليه السلام - ، - كه‏به روايت صدوق دو هزار و پانصد سال عمر داشت - پرسيد كه: اى دراز عمرترين‏پيغمبران! دنيا را چگونه يافتى؟ گفت آن را مانند خانه‏اى يافتم كه دو در داشته باشد ازيك در آمدم و از در ديگر بيرون رفتم‏» . ⁽⁶⁶⁾

و گويا به گوشت رسيده باشد كه: «حضرت روح الله به دهى گذشت كه همه اهل آن‏هلاك شده و در كوچه‏ها و راهها افتاده بودند.و همه ايشان را محبت دنياى دنيه‏هلاك كرده بود. ⁽⁶⁷⁾

و از بسيارى آفات دنيا و حقارت آن، آن است كه: خدا آن را براى‏هيچ يك از دوستانش نپسنديد و ايشان را به اجتناب از آن امر فرمود و ايشان هم دل ازآن برداشتند و به قدر ضرورت اخذ، و باقى را پيش فرستادند.و از جامه، بجز ساتر عورتى نپوشيدند.و از غذا به غير از سد رمقى نخوردند.دنيا را منزل گذرگاه ديدند پس‏از آن به غير از توشه نخواستند.دنياى خود را خراب و ويران، و آخرت را معمور وآبادان ساختند.كه:

«صبروا قليلا و نعموا طويلا»

يعنى: «زمانى اندك بر زحمت صبركردند و به جاويد راحت و نعمت رسيدند» .

پس تو نيز اى جان برادر! به ايشان اقتدا كن و دل از اين دنياى فانى بردار، و بدان كه:

دنيا را بقائى نمى‏باشد.و اين عجوزه خونخواره را وفائى نيست.بسى عاشقان خود راكشته و بسى دلهاى طالبان خود را به خون آغشته.

آبستنى كه اينهمه فرزند زاد و كشت‏ديگر كه چشم دارد از او مهر مادرى‏شاهان عرب و عجم را ببين كه از خيل چشم و خدم با خود چه به گور بردند! وخسروان ترك و ديلم را نگر كه بجز لقمه نانى از دنيا چه خوردند! شاه و گدا از لوح‏مزار سنگ بر سينه زمان خفته، و صالح و «طالح‏» ⁽⁶⁸⁾ در حجله قبر خود را نهفته، هيچ گل‏زمينى نيست كه يوسف جبينى در چاه نيفتاده، و هيچ راهى نيست كه سليمان جاهى درآن رو به خاك فنا ننهاده، هيچ صبحى نيست كه پسرى را در مرگ پدرى گريبان‏چاك نه، و هيچ شامى نمى‏باشد كه پدرى در عزاى پسر، غمناك نباشد.سپهسالاران رانگر كه تنها در دست‏شحنه اجل گرفتار، و گردن فرازان را ببين كه سرها در پيش و به كارخود دركارند.وزيران را بين كه دفتر وزارتشان بر باد رفته، اميران را نگر كه بى‏سپه ولشكر در وحشت آباد گور خفته، عالمان را بين كه پا بر منبر تابوت نهاده بر دوش‏مى‏كشند، عابدان را نگر كه در محراب لحد سر بر خشت‏خام مى‏نهند.كدام پادشاهى برسرير دولت نشست و آخر الامر طعمه گرگ اجل نشد؟ ! و كدام شهنشاهى را بر تخت‏عزت متمكن ساخت كه دست مرگ به خاك مذلتش نكشيد؟ ! صد قرن بيش است كه «ذو القرنين‏» ⁽⁶⁹⁾ در زندان لحد محبوس، و داراى جهاندار، از دارائى خود مايوس است.

دستان «رستم‏» ⁽⁷⁰⁾ دستان مقيد به زنجير قضا و قدر، افسر «افراسياب‏» ⁽⁷¹⁾ را نگر با خاك راه يكسان و برابر، كاسه سر «كاوس‏» ⁽⁷²⁾ از سنگ حوادث شكسته، و كتف و بازوى «شاپورذو الاكتاف‏» ⁽⁷³⁾ را به ريسمان اجل محكم بسته‏«بهرام گور» ⁽⁷⁴⁾ گرفتار زندان گور، و قامت «قباد» ⁽⁷⁵⁾ از قباى زندگانى «عور» ، ⁽⁷⁶⁾ «اشكانيان‏» ⁽⁷⁷⁾ در ماتم حيات، اشك ريز، و «ساسانيان‏» ⁽⁷⁸⁾ در دست «سايس‏» ⁽⁷⁹⁾ قهر الهى در رستخيز.

«عباسيان‏» ⁽⁸⁰⁾ را در مصيبت زندگى لباس سياه در بر، و «آل سامان‏» ⁽⁸¹⁾ را خاك بى‏سامانى‏بر سر«محمود غزنوى‏» ⁽⁸²⁾ را دود از دودمان بر آمد، و «طغرل سلجوقى‏» ⁽⁸³⁾ را «طغراى سلطنت‏» ⁽⁸⁴⁾ سر آمد، از ملك «ملكشاه‏» ⁽⁸⁵⁾ نشانى نه، و از خنجر «سنجر» ⁽⁸⁶⁾ بجز نامى نيست.

«چنگيز» ⁽⁸⁷⁾ خون‏ريز در چنگ پلنگ اجل گرفتار، و «تيمور» ⁽⁸⁸⁾ مغرور طعمه مور و مار«فاخته‏» ⁽⁸⁹⁾ در خرابه قصر «هلاكو» ⁽⁹⁰⁾ به كوكو گفتن مشغول، و «قاآن‏» ⁽⁹¹⁾ و «غازان‏» ⁽⁹²⁾ ازمنصب والاى سلطنت معزول، و «اورنگ‏» ⁽⁹³⁾ «اورنك‏» ⁽⁹⁴⁾ بى‏زيب و رنگ مانده، و «همايون‏» ⁽⁹⁵⁾ «همايون فال‏» ⁽⁹⁶⁾ آستين بر تخت و تاج افشانده.

كجا آن گوشه دنياش خواندند گهى پرويز و گه كسراش خواندند

چو در راه رحيل آمد روا رو چه پرويز و چه كسرى و چه خسرو

كجا جمشيد و افريدون و ضحاك همه در خاك رفتند داد ازين خاك

سرير افتاده سر بى‏تاج گشته در و گوهر همه تاراج گشته

خزينه در گشاده گنج‏برده سپه رفته سپهسالار مرده

كه آيد روزى آنجا كوس و پيلش كه برنامد شبى بانك رحيلش

جگرها بين كه پرخوناب و خاكست ندانم اين چه درياى هلاك‏ست

هر آن ذره كه آرد تند بادى فريدونى بود يا كيقبادى‏كفى

گل در همه روى زمين نيست كه در وى خون چندين آدمى نيست

ولايت‏بين كه ما را كوچ گاهست ولايت نيست اين زندان و چاه‏ست