كودك و مسجد ⁽⁴⁷⁷⁾

1. راه دادن كودك به مسجد مكروه است‏ ⁽⁴⁷⁸⁾.

2. فراهم كردن زمينه ورود كودكان به مسجد مكروه است‏ ⁽⁴⁷⁹⁾.

تلاوت آيه سجده‏

1. در صورتى كه آيه سجده از كودكى شنيده شود كه قصد تلاوت قرآن داشته بر شنونده واجب است سجده كند ⁽⁴⁸⁰⁾.

روزه‏

واداشتن به روزه‏

1. روزه گرفتن كودك نيز مانند ديگر عبادتهاى او صحيح است‏ ⁽⁴⁸¹⁾.

2. مستحب است كودك مميز را به روزه گرفتن تمرين داده، بلكه در سن هفت سالگى بر او سخت‏گيرى كنند، در اين حكم دختر و پسر يكسانند ⁽⁴⁸²⁾.

3. سخت‏گيرى در روزه كودك زمانى مستحب است كه كودك بتواند سه روز پى در پى روزه بگيرد ⁽⁴⁸³⁾.

بلوغ در ماه رمضان‏

كودكى كه در ماه رمضان بالغ مى‏شود:

اگر پيش از طلوع فجر يا همزمان با آن بالغ شود، بايد روزه بگيرد ⁽⁴⁸⁴⁾.

اگر نمى‏داند كه پيش از طلوع فجر بالغ شده، يا پس از آن، در صورتى كه زمان هيچكدام را نمى‏داند، قضا واجب است و اگر فقط ساعت بلوغ را نمى‏داند قضا واجب نيست و اگر ساعت طلوع فجر را نمى‏داند اينگونه كه مى‏داند در فلان ساعت بالغ شده ولى نمى‏داند آيا فجر طلوع كرده بوده، يا نه. احتياط واجب است كه اگر روزه آن روز را نگرفته قضا كند ⁽⁴⁸⁵⁾.

اگر در بين روز بالغ شود هر چند كارى كه روزه را باطل مى‏كند، انجام نداده باشد روزه بر او واجب نيست‏ ⁽⁴⁸⁶⁾.

ولى براى رعايت ادب، مستحب است از كارى كه روزه را باطل مى‏كند خوددارى كند ⁽⁴⁸⁷⁾.

روزه دختران در آغاز بلوغ‏

1. اگر روزه براى دختر نه ساله مشقت و حرج داشته باشد، مى‏تواند افطار كند، ولى چنانچه بعدا برايش ممكن شد، احتياط لازم آن است كه قضا نمايد ⁽⁴⁸⁸⁾.

2. دخترى كه به حد بلوغ رسيده ولى به خاطر ضعف بنيه نمى‏تواند روزه بگيرد و پس از ماه رمضان هم نمى‏تواند قضا كند:

بايد هر وقت توانست روزه را قضا كند.

اگر قضاى آن را تا رمضان بعد به تاخير اندازد، بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد، مگر آنكه به خاطر عذرى تاخير كرده باشد، و پس از آن اگر تاخير شد، كفاره بر عهده او نيست‏ ⁽⁴⁸⁹⁾.

3. اگر دختر نه ساله به حساب اين كه نمى‏تواند روزه بگيرد، روزه‏اش را افطار كند، در صورتى كه تعداد روزه‏هاى فوت شده‏اش را فراموش كرده باشد، هر مقدارى را كه يقين دارد، پس از بلوغ روزه نگرفته است، بايد قضا نمايد و در اين فرض كفاره بر او واجب نيست‏ ⁽⁴⁹⁰⁾.

قضاى روزه‏

1. نوجوانى كه نمى‏دانسته ميزان بلوغ، سال قمرى است و سال شمسى را ميزان بلوغ خود قرار داده و به حساب اين كه بالغ نيست روزه نگرفته، پس از آنكه برايش معلوم شده كه به حساب سال قمرى، بالغ بوده، كفاره براو واجب نيست، ولى روزه‏هايى كه نگرفته بايد بگيرد ⁽⁴⁹¹⁾.

2. اگر پسرى به حساب اينكه، پانزده سال شمسى ميزان بلوغ است روزه نگرفته باشد و بعد بفهمد كه سال قمرى ملاك است، چنانچه سهل انگارى در سوال و تحقيق كرده باشد، قضا و كفاره روزه‏هايى را كه نگرفته بر او واجب است‏ ⁽⁴⁹²⁾.

قضاى عبادت پدر و مادر

1.نماز و روزه‏هاى قضا شده ميت بر عهده پسر بزرگ است‏ ⁽⁴⁹³⁾.

2. منظور از پسر بزرگ ميت، پسرى است كه هنگام مرگ او از همه بزرگتر است، هر چند بالغ نباشد ⁽⁴⁹⁴⁾.

3.قضاى نماز و روزه‏هايى بر پسر بزرگ واجب است كه ميت مى‏توانسته آنها را قضا كند و قضا نكرده است‏ ⁽⁴⁹⁵⁾.

4.احتياط واجب آن است كه پسر بزرگ، قضاى عبادتهايى را كه پدر يا مادرش عمدا ترك كرده‏اند بجا آورد ⁽⁴⁹⁶⁾.

5. تفاوتى نيست كه عبادتهاى پدر و مادر پيش از تولد پسر بزرگش فوت شده باشد يا پس از آن‏ ⁽⁴⁹⁷⁾.

6.اگر پسر بزرگتر نداند كه چه مقدار از نماز و روزه‏هاى پدرش يا مادرش قضا شده، هر اندازه كه يقين دارد بايد انجام دهد ⁽⁴⁹⁸⁾.

7.هر چند كه پدر قدرت تشخيص اوقات نماز را نداشته و نجس و پاكى را از هم تميز نمى‏داده ولى اگر به حد ديوانگى نرسيده بوده، قضاى نمازهاى فوت شده‏اش از گردن پسر بزرگش برداشته نمى‏شود ⁽⁴⁹⁹⁾.

اعتكاف‏

1.اعتكاف كودك مميز صحيح است‏ ⁽⁵⁰⁰⁾.

خمس‏

كودك و خمس‏

1. معدنى را كه كودك استخراج كند، خمس دارد، و ولى او بايد خمسش را بپردازد ⁽⁵⁰¹⁾.

2.مال حلال مخلوط به حرامى كه متعلق به كودك است، مشمول خمس بوده و ولى او بايد خمس آن را بپردازد ⁽⁵⁰²⁾.

3.گنجى را كه كودك پيدا مى‏كند و جواهرى را كه كودك با فرو رفتن در دريا بيرون مى‏آورد مشمول خمس بوده و ولى او بايد خمس آن را بدهد ⁽⁵⁰³⁾.

4.سود به دست آمده از كسب كودك نيز مشمول خمس بوده و ولى او بايد خمس آن را بپردازد ⁽⁵⁰⁴⁾.

5.اگركودك سرمايه‏اى داشته باشد و از آن منافعى به دست آيد ولى او بايد خمس آن را بدهد ⁽⁵⁰⁵⁾.

6.پولى را كه پدر و مادر به فرزند مى‏دهند و فرزند آن را پس انداز مى‏كند، خمس دارد ⁽⁵⁰⁶⁾.

7.پدر كودك بايد پس از يك سال، خمس پولى را كه كودك در قلك نگهدارى مى‏كند از همان پول بپردازد ⁽⁵⁰⁷⁾.

8.اگر پدر بخواهد خمس پول پس انداز كودك خرد سالش را از جيب خود بدهد، بايد ابتدا از مال خودش به او ببخشد و سپس آن را عوض خمس بدهد. البته بايد خمس آن مال را نيز پرداخته باشد و يا مشمول خمس نباشد ⁽⁵⁰⁸⁾.

9.گهواره و اثاثيه نوزاد كه در سال اول خريد مورد استفاده قرار گرفته ولى فعلا مورد نياز نيست، خمس ندارد ⁽⁵⁰⁹⁾.

10.هنگام پرداخت خمس اموال كودك، قصد قربت از سوى ولى او كه مى‏خواهد خمس اموالش را بدهد كافى است‏ ⁽⁵¹⁰⁾.

جهيزيه‏

1.جهيزيه‏اى را كه پدر از درآمد سالينه خود براى دخترش مى‏خرد، جزء هزينه سالينه پدر است. و خمس ندارد ⁽⁵¹¹⁾.

2.پولى را كه پدر براى اين منظور پس انداز مى‏كند، جزء هزينه زندگى نيست و خمس دارد ⁽⁵¹²⁾.

مصرف خمس‏

1. نيمى از خمس مربوط به سادات بنى هاشم است كه به مصرف يتيمان مستمند ديگر مستمندان و در راه ماندگان شيعه سيد مى‏رسد ⁽⁵¹³⁾.

2. پرداختن سهم سادات به كودك سيد با اذن ولى شرعى او اشكال ندارد ⁽⁵¹⁴⁾.

3. سهم ساداتى كه به كودك سيد فقير داده مى‏شود مادر غير سيد او مى‏تواند بابت دستمزد خود با اجازه حاكم شرع در مصرف آن با فرزندش شريك شود ⁽⁵¹⁵⁾.

4. شخصى كه كودك سيدى را به فرزندى قبول كرده است مى‏تواند هزينه او را بابت سهم سادات حساب كند ⁽⁵¹⁶⁾.

5. سيدى كه سهم سادات بدهكار است اگر داراى فرزند فقيرى باشد كه بدهكار است و توان پرداخت بدهى خود را ندارد، پدرش مى‏تواند سهم سادات را به فرزند سيد خود بدهد كه بدهى‏اش را بپردازد ⁽⁵¹⁷⁾.

هزينه زندگى‏

هزينه‏هايى را كه انسان به تناسب شانش به طور معمول براى نفقه خود و عائله‏اش نياز دارد، از قبيل: خوراك، پوشاك، مسكن ونيز صدقات، هرينه زيارت هدايا، جوايز و مخارج ميهمانى، و حقوقى كه به واسطه نذر، كفاره، اداى قرض، غرامت و جنايت بر او لازم مى‏شود و مركب سوارى، كنيز و غلام وسايل منزل، ظرف، فرش، كتاب و هزينه ترويج و ختنه فرزندان و آنچه را كه براى مخارج بيمارى و مرگ فرزندان و عائله خويش نياز دارد، همه و همه جزء مدؤنه زندگى بوده و هزينه سال او محسوب مى‏شود ⁽⁵¹⁸⁾.

زكات‏

زكات اموال كودك‏

1. براى ولى كودك مستحب است زكات غلات او را بپردازد خواه كودك يتيم باشد يا غير يتيم دختر باشد يا پسر ⁽⁵¹⁹⁾.

2. ولى كودك اگر با اموال او تجارت كند، مستحب است زكات اموالش را بپردازد ⁽⁵²⁰⁾.

3. در مواردى كه پرداخت زكات اموال كودك بر ولى او مستحب است اگر ولى كودك زكات را نپردازد، مستحب است كه كودك، خودش پس از بلوغ زكات را بپردازد ⁽⁵²¹⁾.

مصرف زكات‏

1. پرداخت زكات به افراد واجب النفقه، مانند پدر و مادر و همسر و فرزند براى مخارجى كه بر خود فرد واجب است جايز نيست‏ ⁽⁵²²⁾.

2. اگر انسان از پرداخت تمام نفقه واجب عاجز باشد بعيد نيست كه بتواند تتمه آن را از زكات بپردازد ⁽⁵²³⁾.

3. دادن زكات به افراد واجب النفقه براى غير نفقه واجب، جايز است؛ مثلا: پدر مى‏تواند زكات مال خود را به فرزندش بپردازد تا كتابهاى علمى و دينى مورد نيازش را بخرد؛ يا خودش از زكات براى او كتابهاى مورد نيازش را خريده و در اختيارش قرار دهد ⁽⁵²⁴⁾.

4. يكى از موارد مصرف زكات از سهم مستمندان كودك فقير شيعه مى‏باشد، خواه پسر باشد يا دختر مميز باشد يا غير مميز ⁽⁵²⁵⁾.

5. اگر كودك شيعه‏اى فقير باشد انسان مى‏تواند به ولى او زكات بدهد به اين نيت كه آنچه مى‏پردازد ملك كودك باشد ⁽⁵²⁶⁾.

6. كودكى كه يكى از والدينش شيعه باشند، در حكم شيعه بوده و زكات به او پرداخته مى‏شود به ويژه اگر پدرش شيعه باشد ⁽⁵²⁷⁾.

7. در صورتى كه بخواند زكات را براى كودك اختصاص دهند؛ بايد آن را به ولى او بدهند و يا زكات دهنده خودش يا توسط شخص مطمئن به مصرف كودك برساند ⁽⁵²⁸⁾.

8. در صورتى كه زكات دهنده به ولى كودك دسترسى ندارد مى‏تواند خودش يا به واسطه شخص امينى زكات رابه مصرف كودك برساند ⁽⁵²⁹⁾.

9. شخصى را كه انسان تحت سرپرستى خود قرار داده است اما واجب النفقه او نيست مى‏تواند حتى به نيت نفقه به او زكات بدهد خواه با او فاميل باشد يا بيگانه‏ ⁽⁵³⁰⁾.

زكات فطره‏

1. پرداختن زكات فطره بر كودك واجب نيست‏ ⁽⁵³¹⁾.

2. كسى كه شرايط واجب شدن زكات فطره را داشته باشد، بايد براى كودك تحت تكفل خود نيز زكات فطره بپردازد ⁽⁵³²⁾.

3. فطره كودك كه از مادر يا دايه شير مى‏خورد بر عهده كسى است كه مخارج مادر يا دايه را مى‏دهد ⁽⁵³³⁾.

4. كودكى كه پس از غروب روزه آخر ماه رمضان متولد شود، زكات فطره‏اش واجب نيست؛ ولى پرداخت فطره او مستحب است‏ ⁽⁵³⁴⁾.

5. موارد مصرف زكات فطره مثل موارد مصرف زكات اموال است ولى احتياط مستحب است كه فقط آن را به شيعيان فقير و كودكان آنها بدهند ⁽⁵³⁵⁾.

6. زكات فطره را مى‏توانند ولى كودك فقير شيعه تحويل دهند كه به مصرف او برسانند ⁽⁵³⁶⁾.

حج‏

1. بر كودك حج واجب نيست، هر چند بلوغش نزديك باشد ⁽⁵³⁷⁾.

2. براى كودك مميز مستحب است حج انجام دهد ⁽⁵³⁸⁾.

3. حج مستحبى كودك هر چند صحيح و مشروع بوده و همه شرايط را داشته باشد ولى كفايت از حجى كه با مستطيع شدن پس از بلوغ بر او واجب مى‏شود نمى‏كند:

يعنى اگر پس از بلوغ مستطيع شود بايد حج بجا آورد ⁽⁵³⁹⁾.

4. كودكى كه براى انجام حج مستحبى به مكه رفته اگر پيش از رفتن به مشعر الحرام بالغ شود، حجى كه انجام مى‏دهند، كفايت حج واجب مى‏كند، ولى احتياط مستحب است كه پس از استطاعت حج را اعاده مى‏كند ⁽⁵⁴⁰⁾.

نيابت در حج‏

1. نيابت كودك از حج واجب صحيح نيست؛ هر چند مميز باشد. ولى نيابت او از حج مستحبى با اذن ولى او صحيح است‏ ⁽⁵⁴¹⁾.

2. انجام دادن به نيابت از طرف كودك مميز جايز است‏ ⁽⁵⁴²⁾.

3. كودكى كه ختنه نكرده و محرم شده، وليش نمى‏تواند به نيابت از او اعمال حج را انجام دهد پس از ختنه نيز تا زمانى كه خودش يا نايبش طواف را به جا نياورد از احرام خارج نمى‏شود ⁽⁵⁴³⁾.

هزينه حج‏

1. در حج بردن كودك، آن مقدار از هزينه كه بيشتر از هزينه ماندن در وطن است، بر عهده ولى كودك است نه از اموال كودك‏ ⁽⁵⁴⁴⁾.

2. در صورتى كه محافظت از كودك وابسته به مسافرت بردن او باشد، و يا مسافرت بردن به مصلحت او باشد، هزينه زايد بر ماندن در وطن را مى‏توان از اموال كودك برداشت بنابراين هزينه اصل مسافرت از اموال كودك برداشته شده و هزينه حج اگر بيش از هزينه سفر است، بايد ولى او بپردازد ⁽⁵⁴⁵⁾.

اعمال حج‏

1. ولى كودك مميز يا غير مميز مى‏تواند او را براى حج يا عمره محرم كند ⁽⁵⁴⁶⁾.

2. اگر كودك را از راهى به مكه ببرند كه به ميقات فخ مى‏رسد، مى‏توانند احرام او را تا رسيدن به فخ تاخير انداخته و از آنجا او را محرم كنند ⁽⁵⁴⁷⁾

3.منظور از ولى كودك كه عهده‏دار اعمال حج اوست، هر فردى است كه متولى امور كودك است خواه پدر باشد يا جد يا حاكم يا وصى يا شخصى ديگر ⁽⁵⁴⁸⁾.

4. براى محرم كردن كودك لازم نيست ولى او نيز محرم باشد و بدون احرام نيز مى‏تواند كودك خود را محرم كند ⁽⁵⁴⁹⁾.

5. براى ولى كودك غير مميز مستحب است او را لباس احرام بپوشاند در نتيجه لازم است اعمال مترتب بر آن را به نحوى كه در مسائل آينده مى‏آيد عمل كند ⁽⁵⁵⁰⁾.

از طرف او نيت احرام است‏ ⁽⁵⁵¹⁾.

اگر ممكن است لبيك‏ها را به كودك تلقين كند تا تكرار نمايد و اگر ممكن نباشد خودش از طرف او تلبيه بگويد ⁽⁵⁵²⁾.

اگر كودك محرم غير مميز است بايد برايش تلبيه گفته شود ⁽⁵⁵³⁾.

كودك را به تمام افعال حج دستور دهد، و اگر كودك نتواند آن كارها را انجام دهد خودش از ناحيه وى انجام دهد ⁽⁵⁵⁴⁾.

او را طواف وسعى داده و در عرفات و مشعر و منى براى وقوف نگه دارد ⁽⁵⁵⁵⁾.

كودك را به رمى جمره امر كند.

اگر كودك نتواند رمى جمره كند، خودش از طرف او انجام دهد ⁽⁵⁵⁶⁾.

در صورت امكان بهتر است كه كودك را با خود حمل كرده و رمى كند و اگر ممكن باشد سنگ را در دست كودك قرار داده و آن را را پرتاب كند ⁽⁵⁵⁷⁾.

كودك را بر وضو نماز طواف امر كند و اگر قدرت بر نماز طواف ندارد خودش از طرف او بخواند ⁽⁵⁵⁸⁾.

احتياط آن است كه كودك نيز صورتى از وضو و نماز طواف بر نماز طواف ندارد خودش از طرف او بخواند ⁽⁵⁵⁹⁾.

احتياط آن است كه كودك نيز صورتى از وضو و نماز طواف را انجام دهد و اگر صورت وضو را نتواند انجام دهد، وليش او را وضو دهد ⁽⁵⁶⁰⁾.

6. ولى كودك در حالى كه محرم است و مى‏خواهد اعمال خود و كودك را انجام دهد، اول بايد طواف و سعى خود را به جا آورد، سپس به نيابت از كودك اعمال او را انجام دهد ⁽⁵⁶¹⁾.

7. قربانى حج كودك، بر عهده ولى اوست‏ ⁽⁵⁶²⁾.

8. اگر كودك در حج، كارى را كه كفاره دارد انجام دهد، كفاره واجب مى‏شود ⁽⁵⁶³⁾.

9. اگر كودك - مميز يا غير مميز - در حج مرتكب صيد شود، كفاره‏اش بر عهده ولى اوست‏ ⁽⁵⁶⁴⁾.

10. كفارات ديگر كودك - بجز كفاره صيد - بنابر احتياط بر عهده ولى اوست‏ ⁽⁵⁶⁵⁾.

11. كودك مى‏تواند در حال احرام زير سايه برود ⁽⁵⁶⁶⁾.

12. طواف نساء اختصاص به مرد ندارد، زن و كودك مميز نيز اگر طواف نساء را ترك كنند، از احرام بيرون نمى‏آيند ⁽⁵⁶⁷⁾.

امر به معروف و نهى از منكر

1. امر به معروف و نهى از منكر بر كودك واجب نيست، گرچه مميز بوده و در آستانه بلوغ باشد ⁽⁵⁶⁸⁾.

02 بر مكلف واجب نيست كودك را امر به معروف و نهى از منكر كند ولى اگر منكر به گونه‏اى است كه شارع مقدس وجود آن را به طور كلى در جامعه ممنوع دانسته، بر مكلف واجب است از ايجاد آن منكر در جامعه، حتى اگر از ناحيه كودك باشد جلوگيرى كند ⁽⁵⁶⁹⁾.

3. تمرين و عادت دادن كودك مميز به اخلاق و رفتار پسنديده و نيكو، مستحب است‏ ⁽⁵⁷⁰⁾.

4. جلوگيرى كودك از انجام كارهاى زير بر ولى او واجب است:

سخن چينى و مانند آن‏ ⁽⁵⁷¹⁾.

خوردن مواد مست كننده‏ ⁽⁵⁷²⁾.

كارهايى كه باعث زيان خودش يا زيان ديگران است‏ ⁽⁵⁷³⁾.

كارهايى كه از نظر دين مقدس اسلام، وجود آنها در جامعه ممنوع است؛ مانند: زنا، لواط، غيبت و غن ⁽⁵⁷⁴⁾.

5.كودكى كه در كوچه‏ها بازى كرده و براى مردم ايجاد مزاحمت مى‏كند، افراد بالغ مى‏توانند، به طورى كه خودشان مرتكب گناه نشوند از او جلوگيرى كنند ⁽⁵⁷⁵⁾.

6. زدن كودك براى امر به معروف و نهى از منكر به مقدارى كه ديه واجب نشود، جايز است‏ ⁽⁵⁷⁶⁾.

7. بر اولياء واجب نيست كودك را از پوشيدن لباس حرير و طلا و امثال آن كه بر بالغين است باز دارند؛ ولى بهتر است از او جلوگيرى كنند ⁽⁵⁷⁷⁾.

8. باز داشتن كودك از خوردن و نوشيدن چيزهايى كه نجس شده‏اند بر اولياء واجب نيست‏ ⁽⁵⁷⁸⁾.

9. پدر تا زمانى كه احتمال تاثير مى‏دهد بايد فرزندش را به انجام واجبات و ترك محرمات هر گونه كه صلاح بداند عمل كند، خواه با موعظه و نصيحت يا به گونه‏اى ديگر ⁽⁵⁷⁹⁾.

10. در صورتى كه پدر وظيفه شرعى خود را در امر به معروف و نهى از منكر نسبت به فرزندانش انجام دهد و در آنان تاثير نكند، پدر گناهكار نيست.

11. پدر و پدر بزرگ كه شرعا موظف به تربيت اولاد و تمرين آنها به عبادات مى‏باشند، لازم است آنها را براى نماز از خواب بيدار كنند ⁽⁵⁸⁰⁾.

جهاد

1. رفتن به جبهه جهاد بر كودك واجب نيست، هر چند با اجازه ولى شرعى باشد، اگر چه جبهه نياز به نيرو داشته باشد ⁽⁵⁸¹⁾.

2. در صورتى كه رفتن به جبهه واجب نباشد، و رفتن انسان موجب آزار پدر و مادرش شود بايد رضايتايشان را جلب كند ⁽⁵⁸²⁾.

3. تا زمانى كه جبهه‏ها به نيرو نياز دارند، رفتن به جبهه بر بالغين واجب است و رضايت پدر و مادر شرط نيست‏ ⁽⁵⁸³⁾.