پيشگفتار

سپاس خداوندى كه انسان را نهاد و فطرتى پاك عطا فرمود تا همواره در جستجوى حق باشد و هيچ گاه از توفيق هدايت محروم نساخت و بعضى از بندگان پاكش را يكى پس از ديگرى مُرشد آدميان ساخت و بهترين آنان محمد امين(صلى الله عليه وآله) را بزرگ ترين معلّم اخلاق و خاتم رسولان قرار داد، رسول رحمت كه دو امانت به يادگار گذاشت، اوّل قرآن مجيد و دوم تمام كننده نعمت الهى يعنى ولايت مولى الموحدين، اميرمؤمنان، اسدالله الغالب، على ابن ابى طالب(عليه السلام) و دو سيّد جوانان اهل بهشت حضرت امام حسن و امام حسين(عليهما السلام) و نه تن از اولاد امام حسين(عليهم السلام); آنان كه پاكترين پاكان و از نسل زهراى اطهر(عليها السلام) هستند.

خدايى كه هيچ گاه انسان را تنها نگذارد و از آغاز غيبت مهدى فاطمه(عليه السلام) با اشاره حضرتش هدايت بشر را بر عهده فقها گذاشت، همان فقهاى وارسته اى كه عمر خود را وقف راه خدا كردند.

بشريّت هميشه مُحتاج تعاليم حَقّه الهى بوده، تا بتواند به آرامش برسد و مسير تكامل را طى نمايد و امروز پيمودن اين راه فقط در پرتو فقه شيعى ممكن است و آنان كه از پرتو فقاهت دور شدند، در ظلمت دنيا اسير شيطان و شيطان صفتان گشته، دنيا و آخرت خود را تباه شده ديدند.

مردان الهى همانند خورشيد تابناك هستند; همان گونه كه اگر كسى خانه خود را رو به خورشيد بسازد و پنجره اش را به سوى خورشيد بگشايد، خانه اى روشن از انوار، گرم از حرارت و به دور از آلودگى به بركت پرتو خورشيد خواهد داشت; آنان كه پنجره دل را به سوى انوار فقاهت بگشايند، معناى كامل حَرَمُ الله را درك مى كنند زيرا نور فقاهت قلبشان را روشن، حرارت عشق الهى، دلشان را گرم و تعاليم اسلامى آنان را از آلودگى ها پاك مى كند و آنگاه انسان مى شود خليفة الله و قلبش هم مى شود حَرَمُ الله و اين همان لقاءالله است كه محقّق نمى شود مگر با زندگى در پرتو فقه شيعى.

در طول تاريخ بعضى انسان ها گاه با تكيه بر علم، ادراك و آگاهى زندگى خود را بنا نهاده و در راه مستقيمى كه خداوند فرموده حركت كرده اند، ولى بعضى ديگر به دنبال اميال، غرايز و شهوات رفته و گمراه شده اند امّا همواره فقه اسلامى با ضمانت هاى اجرايى قوى مثل اخلاق، انسان ها را به راه حق و حقيقت دعوت نموده و تا مقصد همراهى كرده است.

مجموعه حاضر نظرات فقيه عاليقدر جهان تشيّع حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (مدّ ظلّه العالى) است، پيرامون روابط مرد و زن، مقدّمات و مراسم عروسى، ازدواج دائم و موقت، مسائل زناشويى، احكام فرزند، طلاق و ارث زن و شوهر و بعضى مسائل مرتبط با اين موضوعات، به انضمام بخشى ديگر كه شامل 240 واژه و اصطلاح فقهى همراه با معانى آنها بيان شده است.

يكى از مهم ترين دلايل گردآورى اين مجموعه روشن نمودن افكار عمومى نسبت به برخى رسوم بى اساس و دست و پا گير در امر ازدواج و به تعبيرى ديگر تولّد دوم كه تولّدى است ارادى و اختيارى و پا نهادن به دنيايى جديد كه اگر در پرتو فقه و با بصيرت و تعقّل همراه شود، سبب آرامش و تكامل و اگر بر اساس معيارهاى اشتباه انجام شود سبب طوفان در زندگى و ايجاد مشكلات فراوان مى شود; طوفانى كه گاه منتهى مى شود به هلاكت، و مشكلاتى كه نمى توان براى آنها راه حل مناسبى پيدا كرد. در كنار اين بحث نيز به بيان بعضى احكام براى پيشگيرى از ورودِ برخى انحرافات در ساختار روابط اجتماعى و خانوادگى در جامعه اسلامى پرداخته ايم; البته با توجه به اين كه اين مجموعه مختص به بيان احكام است بيشتر به مسائل فقهى و احكام عملى پرداخته شده و إن شاءالله اگر عمر باقى و توفيق رفيق بود در مجال ديگر به واكاوى ساختارهاى اجتماعى و مسائل خانوادگى خواهيم پرداخت.

جا دارد از تمام عزيزانى كه در تهيّه اين مجموعه ياريم نموده اند و با نظرات خود راهگشايم بوده اند بهويژه جناب حجت الاسلام والمسلمين ابوالقاسم عليان نژادى كه از ابتدا تا انتهاى كتاب را با دقت مطالعه نموده، و نكاتى ظريف و دقيق را براى پربارتر شدن كتاب يادآور شده اند، تقدير و تشكر نمايم; مشتاقانه منتظر راهنمايى ها، انتقادات و پيشنهادات خوانندگان محترم خصوصاً جوانان پويا و حقيقت جو هستم.

در آخر عرض مى كنم، پروردگارا! هر چند عمل و كردار ما بندگان تو، ناچيز است، امّا كَرَم تو بى حدّ است، از ذات پاكت مى خواهم اين اثر ناقابل را از اين بنده ناچيز بپذيرى و پدر و مادر، خانواده، اساتيد و دوستان و تمام كسانى كه به گردنم حقّى دارند و تمام آنهايى كه در طول تاريخ خالصانه ـ در حدّ فهم خود ـ براى خدا زيستند، را در ثوابش شريك گردانى و مهدى فاطمه(عليه السلام) را از ما راضى و خشنود سازى.

وحيد عليان نژاد

ميلاد مسعود پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و امام جعفر صادق(عليه السلام)

17 ربيع الاول 1430ق

برابر با 25 اسفند 1387ش

بخش اوّل: روابط مرد و زن

1 احكام نگاه

1. نگاه به محارم

سؤال 1. محارم تا چه مقدار مجاز هستند به بدن يكديگر نگاه كنند؟

جواب: مرد و زنى كه باهم محرمند (مانند خواهر و برادر) مى توانند به بدن يكديگر به آن مقدار كه در ميان محارم معمول است نگاه كنند و در غير آن احتياط آن است كه نگاه نكنند.

سؤال 2. نگاه به بدن همجنس با قصد لذت چه حكمى دارد؟

جواب: نگاه كردن به بدن همجنس با قصد لذّت حرام است.

سؤال 3. آيا خواهر و برادر، يا پسر و مادر، يا دختر و پدر، يا عمو و دختر برادر، و مانند آن، مى توانند با همديگر به حمام بروند (با توجّه به اين كه در حمام معمولاً تمام بدن به جز عورتين برهنه است). مخصوصاً در مواردى كه افراد مسنّ نياز به همراه و مراقبت دارند؟

جواب: تا ضرورتى نباشد اقدام به اين كار نكنند.

2. نگاه به نامحرم

سؤال 4. نگاه به نامحرم چه حكمى دارد؟

جواب: نگاه كردن مرد به بدن زن نامحرم، خواه با قصد لذّت باشد يا بدون آن حرام است و همچنين نگاه كردن زن به بدن مرد نامحرم، ولى نگاه كردن
به صورت و دست هاى زن نامحرم تا مچ اگر به قصد لذّت نباشد و مايه فساد
و گناه نگردد اشكال ندارد، همچنين نگاه كردن به بدن مرد نامحرم به آن مقدار
كه معمولاً آن را نمى پوشانند مانند سر و صورت و گردن و مقدارى از پا
و دست.

سؤال 5. نگاه به دختر نابالغ چه حكمى دارد؟

جواب: نگاه كردن به دختر نابالغ اگر به قصد لذّت نباشد و به واسطه نگاه كردن ترس از افتادن در حرام نداشته باشد جايز است، ولى بنابر احتياط واجب بايد به جاهايى مثل ران و شكم كه معمولاً مى پوشانند نگاه نكند.

سؤال 6. نگاه كردن به زن نامحرم براى شناختن او به منظور شهادت دادن در دادگاه چه حكمى دارد؟

جواب: نگاه كردن به زن نامحرم براى شناختن او به منظور شهادت دادن در دادگاه و امور مهم و لازمى از اين قبيل جايز است.

سؤال 7. در مسأله 2093 توضيح المسائل جنابعالى، چاپ بيست و هشتم (كه در سؤال بالا هم آمده)، چنين مى خوانيم: «نگاه كردن به زن نامحرم براى شناختن او به منظور شهادت دادن در دادگاه و امور مهم و لازمى از اين قبيل جايز است». آيا حكم فوق اختصاص به مردان دارد؟

جواب: در اين گونه مسائل فرقى ميان زنان و مردان نيست.

سؤال 8. نگريستن به مرد نامحرم چه حكمى دارد؟ آيا مى توان به مردانى كه پيراهن آستين كوتاه مى پوشند، نگاه كرد؟

جواب: هر گاه نظر از روى شهوت نباشد، اشكالى ندارد.

سؤال 9. نگاه كردن به صورت زنان چادرنشين كه معمولاً قسمتى از موى سر آنها نيز ديده مى شود براى مرد نامحرم چه حكمى دارد؟ توضيح اين كه آنان به اين نوع پوشش عادت كرده اند و اگر تذكر داده شود نمى پذيرند.

جواب: اگر قصد تلذّذ و ريبه نباشد اشكالى ندارد.

سؤال 10. بيرون بودن مقدارى از موى سر، امروزه در شهرهاى بزرگ امرى عادى شده است، آيا مى توان از اين جهت كه اين مقدار از موى سر بيرون است به آن نگاه كرد؟ (همانند برخى قبايل كه معمولاً مقدارى از موى سر آنها در معرض ديد است).

جواب: اگر با نهى از منكر رعايت نمى كنند مصداق «اِذا نُهينَ لا ينْتَهينْ» (1) هستند و نگاه كردن بدون تلذّذ و ريبه اشكالى ندارد.

سؤال 11. اگر انسان بداند وقتى به خيابان و بازار مى رود نگاهش به نامحرم مى افتد، وظيفه اش چيست؟

جواب: نظر و نگاه اتّفاقى حرام نيست; لكن عمداً نگاه نكند.

سؤال 12. نگاه كردن به زن هايى كه رعايت حجاب شرعى نكرده و بى مبالات هستند، در گذرها، يا به هنگام گفتگو، يا در وسايل نقليه، كه طبعاً نگاه انسان به آنها مى افتد، چه حكمى دارد؟

جواب: نگاه قهرى و بدون قصد اشكالى ندارد.

سؤال 13. نگاه كردن به اعضاى جدا شده از بدن نامحرم چه حكمى دارد؟

جواب: اشكالى ندارد.

سؤال 14. اگر انسان همان طور كه از ديدن يك باغ و گلستان لذّت مى برد از نگاه كردن به صورت انسان ديگر (مرد يا زن) لذّت ببرد، آيا اين كار حرام است و مصداق قصد ريبه و لذّت به حساب مى آيد؟

جواب: غالباً اين گونه نگاه ها جنبه لذّت جنسى دارد لذا اشكال دارد.

3. نگاه به عورت

سؤال 15. نگاه به عورت ديگران چه حكمى دارد؟

جواب: نگاه كردن به عورت ديگرى حرام است هر چند در آيينه يا آب صاف و مانند آن باشد خواه محرم باشد يا نامحرم، مرد باشد يا زن و احتياط واجب آن است كه به عورت بچّه مميز نيز نگاه نكند، ولى زن و شوهر مى توانند به تمام بدن يكديگر نگاه كنند.

سؤال 16. هنگامى كه با مادرم به حمام مى رويم هيچ كدام شورت نمى پوشيم، آيا اين كار براى ما اشكال دارد؟

جواب: جايز نيست.

سؤال 17. زنان تا چند سالگى مى توانند به بدن پسر بچّه ها نگاه كنند؟ نگاه به عورت بچه هاى كوچك تا چند سالگى براى مادران آنها، مخصوصاً در موارد ناچارى، مثلاً هنگامى كه مى خواهند آنها را شستشو بدهند يا تطهير كنند جايز است؟

جواب: آنها مى توانند به قسمت هايى از بدن بچّه هاى غير بالغ كه معمولاً پوشانيده نمى شود نگاه كنند. و نگاه به عورت بچّه غير مميز اشكالى ندارد، و مادران در موارد ضرورت مى توانند آن را جهت شستشو يا غير آن لمس كنند.

سؤال 18. در سازمان هاى نظامى كشور، اعمّ از ارتش، سپاه پاسداران، نيروى انتظامى و برخى ديگر از سازمان هاى دولتى از اين قبيل، براى استخدام نيروى جديد، ابتدا بايستى شخص را از هر جهت معاينه كامل بدنى نمايند، تا از سلامت جسمى شخص اطمينان حاصل گردد. در اين آزمايشات تمامى اعضاى بدن، از جمله دستگاه تناسلى، مورد معاينه قرار مى گيرد.آيا پزشك همجنس اجازه ديدن و لمس آن قسمت از بدن را جهت معاينه و احراز سلامتى دارد؟

جواب: در مواردى كه ضرورت دارد مجاز است. و منظور از ضرورت اين است كه معاينه بدنى براى آن كار لازم است، و بدون معاينه بدنى استخدام نمى كنند، و شخص هم نياز به استخدام دارد.

سؤال 19. در بعضى از حمّام هاى داخل شهر يك نفر كيسه مى كشد، و موهاى زائد بدن را زايل مى كند. با توجّه به اين كه نگاه به عورت جايز نيست، آيا اين كار جايز است؟

جواب: نگاه به عورت ديگرى، خواه براى زائل كردن مو باشد، يا چيز ديگر، جايز نيست. ولى زايل كردن موهاى زير بغل و مانند آن، به وسيله همجنس مانعى ندارد.

سؤال 20. گذراندن واحدهاى زنان و زايمان براى دانشجويان پزشكى و پرستارى الزامى است آيا اين الزام، نگاه كردن به عورت زن را براى آموزش تجويز مى كند؟

جواب: تنها در صورت ضرورت چنين آموزشى، جايز است.

4. نگاه و مشاغل خاص

سؤال 21. نگاه كردن طبيب به زن نامحرم جهت معالجه چه حكمى دارد؟

جواب: نگاه كردن طبيب مرد به زن نامحرم براى معالجه در صورتى كه ضرورت داشته باشد جايز است.

سؤال 22. با توجه به اينكه به هنگام تدريس معلم و شاگرد به يكديگر نگاه ميكنند، تدريس معلمان ،دبيران و اساتيد مرد براى دختران و بالعكس چه حكمى دارد؟

جواب: چنانچه تمام موازين شرعى مراعات شود و مفاسدى بر آن مترتّب نشود اشكالى ندارد، ولى به يقين استفاده از دبيران همجنس به احتياط نزديك تر است.

5. نگاه در دانشگاه

سؤال 23. در كلاسهاى دانشگاه، هم اساتيد مرد و هم اساتيد زن، تدريس مى كنند، نگاه كردن دانشجويان مرد به استاد زن و بالعكس چه حكمى دارد؟

جواب: در صورتى كه نگاه هوس آلود نباشد، در مورد وجه و كفّين اشكالى ندارد.

سؤال 24. حكم مشاهده دست ها و موهاى سر و صورت زن، بيش از مقدار شرعى كه در هنگام نوشتن روى تخته سياه ظاهر مى گردد چگونه است؟ (البتّه به منظور تفهيم استاد و دريافت و درك دانشجويان).

جواب: بايد حجاب را طورى مراعات كنند كه زايد بر وجه كفّين ظاهر نشود.

سؤال 25. آيا خواهران دانشجو مى توانند در مورد امور كلاس يا مسائل علمى در ميان برادران دانشجو كنفرانس ارائه نمايند؟

جواب: هرگاه موازين شرعى در آن رعايت گردد و مفسده خاصّى نداشته باشد مانعى ندارد.

6. نگاه به چهره آرايش شده

سؤال 26. اخيراً برخى از بانوان نسبت به ابرو يا دور لب، عمليات تاتو انجام مى دهند، (پررنگ كردن دور ابرو و لب با خال كوبى) كه طبعاً زينت تلقّى مى شود. و گاه پوشاندن آن نيز مقدور نمى باشد. لطفاً بفرماييد كه اين عمل مشمول آيه شريفه (وَلاَ يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ) (2) مى باشد، يا نه؟ نگاه به صورت چنين زنانى چه حكمى دارد؟

جواب: آيه (وَلاَ يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ) با توجه به جمله (اِلاَّ مَا ظَهَرَ مِنْهَا) (3) زينت هاى موجود در صورت و دست ها تا مچ را شامل نمى شود. ولى اگر اين زينت تند و زننده باشد، و منشأ مفاسدى شود، جايز نيست.

سؤال 27. در كتاب تفسير نمونه در شرح آيه 31 سوره نور آورده ايد كه: «از آيه استفاده مى شود زينت هايى كه در صورت و دست باشد تابع صورت و دست مى باشد و پوشاندن آنها لازم نيست» آيا فتواى اجتهادى شما نيز چنين است؟ آيا اصلاح صورت و ابرو زينت است؟

جواب: فتواى اجتهادى ما هم همين است و اصلاح صورت و ابرو اشكالى ندارد.

سؤال 28. امروزه زن هاى آرايش كرده در جامعه زياد ظاهر مى شوند، آيا نگاه كردن به آنها بدون قصد شهوت جايز است؟ و اگر جايز نيست حكم نگاه غير عمدى چيست؟

جواب: نگاه غير عمدى اشكال ندارد و رفت و آمد چنين زن هايى در كوچه و خيابان نمى تواند مانع رفت و آمد مردان مسلمان گردد اگر چه بدانند بدون قصد، نگاهشان به آنها مى افتد.

سؤال 29. معمولاً خانم ها در مجالس جشن و عروسى لباس هاى زيبا پوشيده، و خود را آرايش مى كنند، گاه آرايش آنها بقدرى غليظ است كه ما زن ها هم از نگاه به آنان لذّت مى بريم، آيا نگاه كردن در اين صورت جايز است؟

جواب: در صورتى كه نگاه هوس آلود بوده باشد جايز نيست.

7. نگاه به فيلم و عكس

سؤال 30. در صورتى كه زنى مقيد به حفظ حجاب شرعى است نگاه كردن به عكس بدون حجاب او اشكال دارد؟

جواب: اشكال دارد; مگر اين كه او را نشناسد و مفسده ديگرى از نگاه كردن حاصل نشود.

سؤال 31. زن و شوهرى كه حجاب كامل و كافى نداشته اند با هم عكس گرفته، سپس از هم جدا شده، يا يكى از آنها فوت كرده است، آيا بعد از طلاق يا فوت يكى از آنها، يا ديگرى مى تواند به آن عكسها نگاه كند؟

جواب: در صورت وفات اشكال ندارد ; ولى در صورت جدايى نگاه نكنند.

سؤال 32. آيا ديدن عكس ها، يا فيلم هاى مبتذل براى متأهّلين كه جهت تحريك براى آميزش به آن نگاه مى كنند، اشكال دارد؟ اگر اشكال دارد، براى كسانى كه جهت تحريك جنسى ناچار از نگاه كردن آن فيلم ها هستند، چه حكمى دارد؟

جواب: استفاده از اين فيلم ها جايز نيست، مگر در حال ضرورت. ضمناً توجّه داشته باشيد مشاهده اين فيلم ها تدريجاً نيروى جنسى را ضعيف مى كند.

سؤال 33. ديدن فيلم هاى ويدئويى كه در آن زن ها در برابر زن ها، و مردان در برابر مردان مى رقصند چه حكمى دارد؟

جواب: مشاهده اين فيلم ها موجب فساد است، و جايز نيست.

سؤال 34. با توجّه به اين كه زنان و مردان به همديگر نامحرم مى باشند، آيا جايز است از مجلس مردان فيلمبردارى شود و در پشت پرده براى خواهران به صورت مستقيم و به وسيله تلويزيون مدار بسته نمايش دهند؟

جواب: در صورتى كه مردان برهنه نباشند، اشكالى ندارد.

سؤال 35. آيا صحيح است در كشور ما كه مسلمان هستيم نامحرمها در فيلم ها بازى كنند؟

جواب: اگر شئون اسلامى در آن رعايت شود اشكالى ندارد.

سؤال 36. حكم نگاه كردن بدون ريبه به تصويرها و فيلم هايى كه مواضعى از بدن را نمايش مى دهند كه معمولاً پوشانده مى شود، چيست؟ همچنين نگاه به تصوير و فيلم عورتين بدون ريبه چه حكمى دارد؟ آيا شناختن صاحب تصوير و فيلم، دخالت در حكم دارد؟ شناختن از نظر شرعى به چه معنا است؟ آيا صرف دانستن اسم و رسم كافى است؟

جواب: در مورد فيلم هايى كه اعضاى بدن را نشان مى دهد چنانچه به قصد شهوت نگاه نكنند، و خوف مفسده اى نباشد، اشكال ندارد; ولى نسبت به عورتين مطلقاً جايز نيست. و اگر زنانى باشند كه معمولاً خود را مستور مى دارند، نگاه كردن به عكس هاى برهنه آنان مجاز نمى باشد. و منظور از شناخت، تنها شناخت اسمى نيست، بلكه مشخّصات بيشترى لازم است.

سؤال 37. نگاه كردن به عكسهاى عريان موجود در كتب پزشكى كه آموزش آن براى دانشجويان ضرورى است و گاهى ريبه آور است، چه حكمى دارد؟

جواب: بدون قصد لذّت و ريبه اشكالى ندارد و هرگاه چنين حالتى خود به خود حاصل شود تنها در موارد ضرورت و به مقدار ضرورت نگاه كنند.

8. نگاه به برنامه هاى تلويزيون

سؤال 38. آيا تصوير تلويزيون در حكم عكس متحرّك است؟

جواب: آرى مناظرى كه در تلويزيون ديده مى شود حكم عكس متحرّك ر دارد.

سؤال 39. آيا ديدن سريال ها و فيلم هاى خارجى كه بعضاً بطور نامناسبى از سيماى جمهورى اسلامى ايران پخش مى شود، و خانم هاى بى حجاب در آن بازى مى كنند، جايز است؟

جواب: نگاه كردن به فيلم هاى مبتذل، كه موجب فساد خود انسان يا خانواده اش مى شود، جايز نيست، و بايد از نگاه كردن به آن خوددارى كرد; ولى برنامه هايى كه موجب فساد نمى باشد، جايز است.

سؤال 40. آيا ديدن فيلم هاى ايرانى كه خانم هاى ايرانى با روسرى در آن بازى مى كنند جايز است؟

جواب: هرگاه موجب مفاسد خاصّ و انحرافات اخلاقى نشود اشكال ندارد.

سؤال 41. نگاه كردن به فيلم هايى كه زن هاى بى حجاب و آرايش كرده در آن بازى مى كنند و بعضاً از تلويزيون پخش مى شود چه حكمى دارد؟

جواب: در صورتى كه منشأ مفاسد خاصى بشود حرام است.

سؤال 42. مشاهده فيلم هاى ايرانى در خارج و خارجى از سيماى جمهورى اسلامى ايران چه حكمى دارد؟

جواب: مشاهده فيلم هاى ايرانى در صورتى كه صحنه و آهنگ هاى نامشروعى در آن نباشد جايز است چه براى كسانى كه در داخل هستند يا در خارج و در غير اين صورت جايز نيست و در مورد فيلم هاى خارجى چنانچه صحنه هاى نامشروع سانسور مى شود مانعى ندارد.

سؤال 43. آيا نشان دادن زنان بدحجاب يا بى حجاب، به عنوان مظهر فساد رژيم سابق، حتّى با استفاده از موى مصنوعى و كلاه گيس و استفاده از چهره پرداز زن، در فيلم هاى سينمايى تلويزيون و نمايش هاى روى صحنه مجاز است؟

جواب: براى نشان دادن مفاسد بدحجابى و بى حجابى راه هاى بى اشكال تر پيدا مى شود.

سؤال 44. ديده مى شود كه گاهى تلويزيون شناگران را با بدن هاى عريان و يا فيلم هاى خارجى، زنان را نيمه عريان نشان مى دهد، ديدن اين مناظر چه حكمى دارد؟

جواب: چنانچه ديدن آنها منشأ فساد گردد جايز نيست.

سؤال 45. نگاه كردن به بدن نيمه عريان زنان در فيلم هاى غربى از نظر شرعى چه حكمى دارد؟ حدّ مجاز نگاه كردن به آن چقدر است؟ آيا بين زنان مسلمان و غير مسلمان و اهل كتاب تفاوتى وجود دارد؟ نگاه كردن زنان به بدن نيمه عريان مردان در مسابقات ورزشى از قبيل شنا، وزنه بردارى و كشتى چه حكمى دارد؟

جواب: با توجّه به اين كه نگاه به فيلم ها مشاهده مستقيم نيست، نگاه كردن به آنها مصداق نگاه به نامحرم نمى باشد، مگر اين كه منشأ فسادى گردد، كه در اين صورت نگاه كردن به آنها در هر دو صورت حرام است.

9. نگاه به برنامه هاى ماهواره

سؤال 46. استفاده افراد از برنامه هاى ماهواره اى چگونه است، با اين كه بعضى برنامه هاى خوب نيز دارد؟

جواب: استفاده از اين برنامه ها جايز نيست و برنامه هاى ظاهراً خوب يا بى ضرر آن وسيله اى است براى سوق دادن به برنامه هاى فاسد، بنابراين نبايد مسلمانان از حيله هاى دشمنان اسلام براى نشر فساد در ميان مسلمين غافل باشند.

سؤال 47. آيا استفاده كودكان از برنامه هاى ماهواره اى مجوّز تهيه و نصب آنتن و استفاده از آن مى باشد؟

جواب: فرقى در ميان كودكان و بزرگسالان نيست و خطر آن براى هر دو مسلّم است.

10. نگاه به زنان غير مسلمان

سؤال 48. ديدن عكس زنان بدون حجاب غيرمسلمان، بدون قصد لذّت چه حكمى دارد؟

جواب: چنانچه بدون قصد لذّت باشد و منشأ مفاسدى نگردد، اشكال ندارد.

سؤال 49. نگاه كردن به موى سر زنان اهل كتاب بدون قصد لذّت چه حكمى دارد؟

جواب: اگربه قصد لذّت نباشد اشكال ندارد.

سؤال 50. نگاه كردن به عكس برهنه زنان اهل كتاب و مشركين، بدون لذّت و شهوت و بدون آن كه مقدّمه گناه شود، چه حكمى دارد؟

جواب: اگر منظور از برهنه اين است كه موهاى سر خود را نپوشانده باشند در فرض مسأله بالا كه فسادى بر آن مترتّب نمى شود، اشكالى ندارد; امّا اگر منظور، برهنه مادرزاد و يا نيمه عريان است، جايز نيست.

سؤال 51. نگاه كردن به اعضاى بدن زن كافر غير ذمّى چه حكمى دارد؟

جواب: نگاه كردن به اعضايى كه معمولاً در عرف آنها مكشوف است، بدون قصد لذّت اشكالى ندارد.

11. نگاه به جسد ميت

سؤال 52. نگاه به جسد همجنس و غير همجنس، مسلمان و غير مسلمان در مقام آموزش پزشكى براى معاينه و كالبد شكافى و تشريح يا پيوند زدن و قطع اعضا چه حكمى دارد؟

جواب: تنها در صورت ضرورت چنين آموزشى، جايز است.

2 احكام پوشش

1. تعريف، جايگاه و فلسفه حجاب

سؤال 53. فلسفه حجاب بانوان چيست؟ آيا حجاب با آزادى زنان در جامعه منافات ندارد؟

جواب: حجاب براى حفظ شخصيت زن، و جلوگيرى از انحراف جوانان، و (ممانعت از) گسترش فساد در جامعه اسلامى است. و همان گونه كه اصل پوشيدن لباس براى زنان و مردان منافات با آزادى آنها ندارد، حجاب نيز چنين است.

سؤال 54. آيا حجاب از ضروريات دين است؟ منكر حجاب چه حكمى دارد؟ لطفاً توضيح دهيد كه منظور از «ضرورى دين» چيست؟

جواب: آرى حجاب از ضروريات دين و برگرفته از قرآن مجيد است، و همه مذاهب اسلامى آن را قبول دارند. و منظور از ضرورى دين چيزى است كه هر كس با مسلمين مقدارى معاشرت داشته باشد، مى فهمد مسلمانان به آن پايبند هستند.

سؤال 55. حجاب از نظر اسلام چيست؟ و چه نوع پوششى براى زن حجاب است؟ آيا موهاى مصنوعى، كه بعضى از زن ها بر سر مى گذارند، حجاب موهاى طبيعى محسوب مى شود؟

جواب: حجاب شرعى در مورد زنان پوشيدن تمام بدن به جز صورت و دست ها تا مچ مى باشد، امّا بعضى از انواع پوشش كه زينت ظاهرى محسوب مى شود، مثل موهاى مصنوعى كافى نيست. و همچنين لباسهايى كه لباس زينت محسوب مى شود، كافى نيست.

سؤال 56. نظر حضرتعالى در مورد اصل مسأله حجاب چيست؟ رعايت آن، مخصوصاً در شهرهاى مذهبى، و بالاخص در اماكن مقدّسه دينى، چه حكمى دارد؟

جواب: بدون شك حجاب از مسلّمات اسلام است، و تمام فقهاى اسلام در آن اتّفاق نظر دارند، و هرگونه بد حجابى و بى حجابى بر خلاف شريعت مقدّسه است. خصوصاً در شهرهاى مذهبى، و از آن بالاتر در أماكن مقدّسه دينى، بايد بيشتر مراعات شود، و گناه بد حجابى و بى حجابى در اين اماكن بيشتر است. و بدون شك پوشيدن چادر همه جا، مخصوصاً در اين أماكن، اولى است.

2. محدوده پوشش

سؤال 57. محدوده اى كه بر زنان واجب است بپوشانند چه مقدار است و آيا لباس خاصى شرط است؟

جواب: كافى است كه زن بدن خود را جز صورت و دست ها تا مچ به هر وسيله اى كه مى تواند بپوشاند و لباس خاصّى شرط نيست ولى پوشيدن لباسهاى تنگ و چسبان و همچنين لباسهاى زينتى اشكال دارد.

سؤال 58. حدود حجاب اسلامى براى بانوان چيست؟ براى اين منظور، آيا پوشيدن لباس بلند و آزاد و شلوار و روسرى كفايت مى كند؟ اصولاً چه كيفيتى در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم بايد رعايت شود؟

جواب: براى حجاب اسلامى كافى است تمام بدن را با لباس مناسب (به جز گردى صورت و دست ها تا مچ) بپوشانند; ولى بى شك پوشيدن چادر به عنوان حجاب برتر خصوصاً در اماكن مذهبى مطلوبتر است.

سؤال 59. آيا بر زنان و دختران لازم است پاهايشان تا مچ را نيز بپوشانند؟ يا آنچه اكنون در جامعه رواج پيدا كرده، كه با پاى بدون پوشش ظاهر مى شوند، اشكالى ندارد؟

جواب: پوشيدن روى پا و كف پا بهتر است.

سؤال 60. آيا پوشيدن جوراب هاى نازك، در صورتى كه پا در آن پيدا باشد، براى زنان جايز است؟

جواب: اگر پا در آن پيدا باشد جايز نيست; ولى معلوم بودن حجم پاها ضررى ندارد.

سؤال 61. آيا پوشيدن جوراب ضخيم بدون شلوار، با اين كه حجم بدن مشخّص و در بعضى موارد مهيج است، يا پوشيدن كفش هايى كه در هنگام راه رفتن صداى مهيج دارد، جايز است؟

جواب: در صورتى كه منشأ مفسده اى باشد، اشكال دارد.

سؤال 62. چنانچه نپوشاندن صورت و دست ها تا مچ، براى برخى از زنان در جامعه فسادى را به دنبال داشته باشد، آيا پوشاندن آن واجب است؟

جواب: در اين صورت واجب مى شود; ولى تا يقين به چنين چيزى نداشته باشد پوشانيدن وجه و كفّين لازم نيست.

سؤال 63. آيا شوهر، يا پدر و مادر، مى توانند همسر و يا دختران خود را مجبور كنند تا دست ها و صورتشان را نيز به هنگام خروج از منزل بپوشانند؟

جواب: اجبار در اين امر جايز نيست; ولى هر گاه پدر و مادر يا شوهر حسّاسيت خاصّى داشته باشند رعايت آن خوب است.

سؤال 64. پوشانيدن چهره براى زنان خوش سيما، كه مى دانند در صورتى كه صورتشان پوشيده نباشد باعث گناه و انحراف جوانان مى شوند، چه حكمى دارد؟

جواب: پوشانيدن صورت بر آنان واجب نيست; جوانان وظيفه دارند نگاه نكنند.

سؤال 65. اگر خانمى به خاطر اين كه مبادا نپوشانيدن وجه و كفّين موجب فسادى شود آن را بپوشاند، آيا كار مستحبّى را انجام داده است؟

جواب: عمل به احتياط كرده است.

سؤال 66. آيا پوشاندن صورت واجب است با توجّه به اين كه در محيط درسى كار مشكلى است؟

جواب: وجه و كفّين از حجاب مستثنا هستند و پوشاندن آنها واجب نيست.

سؤال 67. آيا حكومت مى تواند، يا بر او لازم است، از بدحجابى يا بى حجابى بعضى از خانم هايى كه در اين امر مهم كوتاهى مى كنند، جلوگيرى نمايد؟ توضيح اين كه: بنده دانشجو هستم. چندى قبل استاد در كلاس اين شُبهه را مطرح كرد، و مدّعى شد كه هيچ دليل فقهى وجود ندارد كه حكومت را ملزم كند تا مواظب حجاب خانم ها باشد، همان طور كه وظيفه ندارد مواظب نماز صبح افراد باشد. علاوه بر اين گفتند: حضرت امير (عليه السلام) دستور داد حجاب را از سر كنيزانى كه خود را شبيه زنان آزاد كرده بودند، بردارند. نظر شما چيست؟

جواب: حكومت اسلامى و مسلمانان نسبت به گناهان پنهانى افراد وظيفه اى ندارند، ولى بدون شك نسبت به گناهانى كه به طور علنى و آشكار، در سطح جامعه انجام مى شود وظيفه نهى از منكر دارند، و الاّ جايى براى انجام اين وظيفه مهم باقى نمى ماند. البتّه با اين تفاوت كه مردم بايد به نهى از منكر زبانى اكتفا كنند. و ازهرگونه برخورد فيزيكى اجتناب ورزند، ولى حكومت مى تواند وارد اين مرحله نيز شود; و در مورد كنيزها اساساً ميزان پوشش آنها نسبت به زنان آزاد از نظر اسلام متفاوت بوده است.

سؤال 68. برخى از مادران، دختران نابالغ خود را، با سر و پاى برهنه در خيابان ها و مجالس در حضور نامحرمان ظاهر مى كنند، وظيفه چنين مادرانى چيست؟

جواب: بر پدر و مادر لازم است فرزندان خود را از زمان طفوليت به مسائل اسلامى آشنا كنند.

سؤال 69. محدوده پوشش در مقابل پسر نا بالغ چه ميزان است؟

جواب: واجب است زن بدن و موى خود را از نامحرم بپوشاند و احتياط مستحب آن است كه از پسر نابالغ كه خوب و بد را مى فهمد و به حدّى رسيده كه مورد نظر شهوانى است مستور دارد، ولى پوشانيدن صورت و دست ها تا مچ واجب نيست.

سؤال 70. گفته مى شود كه زن بايد خود را از پسر بچّه مميز بپوشاند، بفرماييد مميز بودن پسر بچّه از چه راهى شناخته مى شود؟

جواب: مستحبّ است خود را از چنين پسرى بپوشاند، و منظور از مميز اين است كه از مسائل جنسى آگاه باشد.

سؤال 71. مقدار پوشش زنان مسلمان، در برابر زنان غير مسلمان چيست؟

جواب: بهتر آن است كه بدن خود را در برابر زنان غير مسلمان برهنه نكنند; هر چند با پوشاندن عورت، ظاهر كردن بقيه حرام نيست.

سؤال 72. وظيفه خواهران مسلمان دانشجوى تركيه را نسبت به «رعايت حجاب» در فرض هاى ذيل بيان فرماييد:

الف) شرط طىّ كردن تمام ترم هاى دانشجويى در دانشگاه هاى تحت مديريت لاييك ها، رعايت نكردن حجاب شرعى است.

ب) شرط اتمام چند ترم باقى مانده از رشته خاصّى در دانشگاه، رعايت نكردن حجاب است.

جواب: با توجّه به اين كه اگر دختران مسلمان و متدين دروس عالى را نخوانند تنها افراد بى بند و بار و لامذهب پست هاى مهم را اشغال مى كنند، به افراد متدين اجازه داده مى شود كه مسأله حجاب را در خصوص مواردى كه ضرورت دارد رعايت نكنند، ولى در غير آن موارد حتماً رعايت نمايند.

3. استثنائات حجاب

سؤال 73. شنيده شده كه حجاب بر زنان بزرگسال، كه اميد ازدواج آنها نمى رود، لازم نيست، لطفاً در اين مورد به سؤالات زير پاسخ دهيد:

الف) چنين زنانى چه مقدار از بدنشان را مى توانند در مقابل نامحرم نپوشانند؟

جواب: مى توانند سر و گردن و مقدارى از دست ها را نپوشانند; ولى پوشانيدن براى آنها نيز بهتر است.

ب) آيا اين حكم اختصاص به زنان بيوه دارد، يا شامل زنان شوهردار، كه در اين سنّ و سال هستند، نيز مى شود؟

جواب: اين حكم شامل همه زنان در اين سنّ و سال مى شود.

ج) حكم مذكور مختصّ پوشش و نظر است، يا شامل لمس هم مى شود؟

جواب: اين حكم شامل لمس نمى شود.

4. حجاب زن غير مسلمان

سؤال 74. همانطور كه مى دانيم خداوند متعال در سوره نور، حجاب را مختصّ مؤمنان، زنان پيامبر(صلى الله عليه وآله) و زنان مؤمن دانسته است. حال سؤال اين است كه:

الف) آيا حجاب براى غير مسلمانان در كشورهاى اسلامى واجب است؟

ب) اگر واجب است، همانطور كه در فرانسه و تركيه بر اعتقادات اسلامى ما مى تازند، و ما آنها را ظالم و ضدّ اسلام مى دانيم، آيا ما هم با پوشاندن زنان خارجى كه به ايران مى آيند، يا پيروان ساير مذاهب داخل كشور، به آنها اجحاف ننموده ايم؟

ج) اگر حجاب اختيارى بود بهتر نبود، و معضلات اجتماعى حلّ نمى شود؟

جواب: يك اصل مسلّم در اسلام داريم كه هر حكمى براى مؤمنين و مسلمانان ثابت است، ديگران نيز مكلّف به آن هستند (الكفار مكلّفون بالفروع كما انّهم مكلّفون بالاصول)، بنابراين آنها هم موظّف به حكم حجاب و ترك شرابخوارى (حدّاقلّ آشكارا) و گناهان ديگر هستند، و نسبت به حجاب كه ما مى توانيم اعمال كنيم كار صحيح و عادلانه اى است، و ما دوران قبل از انقلاب را فراموش نكرده ايم كه وقتى اختيار و آزادى داده شد چه زنانى با چه وضعى بيرون آمدند، و اكثر جوانان را به فساد كشيدند; و نوشته ايد كه اگر ما به كشورهاى آنها برويم و ما را اجبار به بى حجابى كنند، چه مى شود؟ فراموش نكنيد كه آنها بى حجابى را واجب نمى داننددرحالى كه ما حجاب را واجب مى دانيم.