خروج از مسجد

62- در موارد ذيل معتكف مى‏تواند از مسجد خارج شود:
* براى گواهى دادن در دادگاه.
* براى تشييع جنازه، در صورتى كه ميت يك نحو وابستگى به معتكف داشته باشد به طورى كه شركت در( آيات عظام اراكى، گلپايگانى ، خويى: خارج شدن ازمسجد براى شركت در تشييع جنازه مطلقاً جايز است.) تشييع جنازه او از ضرورتهاى عرفى او به حساب آيد.
* و براى انجام ساير كارهاى ضرورى عرفى يا شرعى، خواه واجب باشد يا مستحب ، مربوط به امور دنيوى باشد يا اخروى ولى مصلحتى در آن نهفته باشد.
( آيت الله اراكى، آيت الله خويى: براى شركت در نماز جماعت نيزمى تواند از مسجد خارج شود.
آيت الله سيستانى: در صورتى كه ناچار باشد بيرون رود. )
63- و در اين موارد ، بر معتكف واجب است از مسجد خارج شود:
* براى انجام غسل جنابت.
* براى پرداخت طلب ديگران ، در صورتى كه نتواند در مسجد آن را بپردازد.
* براى انجام كار واجب ديگرى كه لازم باشد از مسجد خارج شود.
64- كسى كه خارج شدن از مسجد بر او واجب شده باشد ولى تخلف كند و خارج نشود، هر چند گناه كرده است ولى اعتكاف باطل نيست، مگر كسى كه با حال جنابت در مسجد توقف كند.
65- اگر به جهت ضرورت از مسجد خارج شد، اين امور را بايد مراعات كند:
* بيش از مقدار ضرورت و نياز بيرون مسجد نماند.
* در صورت امكان زير سايه ننشيند.
( آيات عظام، خويى ، گلپايگانى ، اراكى: و زير سايه راه نرود.
آيت الله صافى : بنابر احتياط واجب زير سايه راه نرود و مطلقاً زير سايه ننشيند. )
* بلكه مطلقاً ننشيند،مگر در حال ضرورت.
* بنابراين احتياط واجب نزديكترين راه را انتخاب كند. ( آيت الله مكارم : انتخاب نزديكترين راه واجب نيست، مگر آنكه اختلاف دو راه بسيار زياد باشد.)
66- اگر به جهت ضرورت از مسجد خارج شود و به قدرى طول بكشد كه صورت اعتكاف بر هم بخورد، اعتكاف باطل است .
67- اگر به سبب فراموشى از مسجد خارج شود، اعتكافش باطل نيست .
(آيت الله خويى ، آيت الله سيستانى : باطل است .
آيت الله گلپايگانى: بنابر احتياط واجب باطل است. )
68- س: اگر كسى از روى فراموشى محل اعتكاف را ترك كند، اعتكافش چه حكمى دارد؟
آيت الله تبريزى :ظاهر اين است كه اعتكافش باطل مى شود.
69- س : در چه مواردى خروج از مسجد مبطل اعتكاف است؟ و در چه مواردى مبطل نيست؟
آيت الله صافى: اگر عمداً و اختياراً بدون ضرورت عقلى يا شرعى يا عادى خارج شود، اعتكاف باطل مى‏شود و اگر براى امورى كه ذكر شد بيرون رود يا او را اكراه بر بيرون رفتن نمايند باطل نمى‏شود، ولى اگر نسياناً از راه فراموشى بيرون رفت اگر اتمام آن واجب شده باشد، تمام كند و اگر اعاده واجب باشد اعاده نمايد.
آيت الله بهجت: خروج از مسجد با عمد و اختيار مبطل است.
آيت الله مكارم : عمداً و اختياراً نبايد از مسجد خارج شود ولى در مواردى كه ضرورت شرعى يا عرفى داشته باشد مانعى ندارد؛مانند بيرون رفتن براى قضاى حاجت و غسل جنابت و مانند آن يا امثال تشييع جنازه نزديكانى كه اگر در آن شركت نكند امر شايسته‏اى نيست.
70- س: در مواردى كه مى‏توان از مسجد خارج شد آيا مى‏توان نشست يا در سايه رفت يا در جماعت حاضر شد؟
آيت الله صافى: جواز بيرون رفتن براى جماعت مورد اشكال است.
71- س : خارج شدن معتكف از مسجد در موارد ذيل چه حكمى دارد؟
الف : براى وضو و غسل مستحبى و مسواك زدن.
ب : جهت تلفن زدن به خانواده در موارد غير ضرورى و امور متعارف.
ج : جهت ديدار با خانواده در بيرون و در حياط.
آيت الله خامنه‏اى: الف - جايز است اما زياد معطل نشود.
ب - در موارد ضرورى اشكالى ندارد و در موارد غير ضرورى اگر امور مستحبى را در بر بگيرد و طول هم نكشد اشكالى ندارد.
ج - در بعضى موارد اشكالى ندارد، مثل رسيدگى امور خانواده و ديدن فرزندان كه عدم ديدار باعث مفسده و اشكالاتى مى‏شود.
آيت الله بهجت: ضابطه كلى در موارد جواز خروج نيست، هر كارى كه خروج براى آن عقلاً يا شرعاً يا عادتاً لازم است از امورواجبه باشد يا راجحه چه متعلق به امور دنيا باشد يا امور آخرت ولى بايد اقرب طرق را مراعات نمايد و اقتصار كند بر مقدار حاجت و ضرورت، البته خروج هم به قدرى طول نكشد كه محو صورت اعتكاف شود.
آيت الله سيستانى: به احتياط واجب جايز نيست،مگر در مورد حاجت ضرورى باشد.
آيت الله تبريزى : خارج شدن معتكف از مسجد در موارد مذكور جايز نيست.
آيت الله فاضل: مانعى ندارد، ولى تلاش كنند اين امور با سرعت انجام شده و هر چه سريعتر به مسجد برگردند.
آيت الله مكارم: الف - براى وضو و غسل مستحبى اشكالى ندارد و براى مسواك كه مقدمه آن باشد نيز اشكالى ندارد.
ب - اشكال ندارد.
ج - اشكال دارد.

محرمات اعتكاف
72- آنچه بر معتكف حرام است به طور اجمال بدين شرح است:
* استفاده از عطريات و گياهان خوشبو
* خريد و فروش‏
* مجادله
* استفاده شهوانى از جنس مخالف‏
* استمناء ( استمناء يعنى انسان با خود كارى كند كه از او منى بيرون آيد.)
توضيح محرمات اعتكاف‏
73- بوئيدن عطريات و گياهان خوشبو براى كسى كه از آن لذت مى‏برد در حال اعتكاف حرام است، پس‏( آيت الله سيستانى ، آيت الله مكارم: نسبت به عطريان لذت بردن معتبر نيست ، پس اگر بوى آن را احساس كند، هر چند لذت نبرد حرام است. آيت الله فاضل: اگر بو را احساس مى‏كند ولى لذت نمى‏برد، بنابر احتياط واجب بايد پرهيز كند.) براى كسى كه حس بويايى ندارد اشكال ندارد.
74- در حال اعتكاف ، خريد و فروش و بنابر احتياط واجب، هر نوع داد و ستدى؛ مانند اجاره و مضاربه حرام است .
75- هر چند داد وستد در حال اعتكاف حرام است، ولى باطل كننده اعتكاف نيست.
76- اشتغال به امور دنيوى؛ مانند خياطى، نساجى نقاشى، مطالعه و امثال آن اشكال ندارد.
77- در حال اعتكاف مجادله در امور دنيوى و دينى در صورتى كه به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضيلت و برترى باشد حرام است ، اما اگر به قصد اظهار حق و بازداشتن طرف از طريق باطل باشد نه تنها حرام نيست، بلكه از افضل طاعات و عبادات است.
78- هرگونه استفاده شهوانى از جنس مخالف، نظير لمس، بوسه و آميزش حرام است و فرقى در اين مسأله‏( آيات عظام خويى، مكارم، سيستانى ، صافى: لمس و بوسه، بنابر احتياط واجب حرام است.) بين زن و مرد نمى‏باشد.
79- در حال اعتكاف نگاه از روى شهوت به همسر خود اشكال ندارد، هر چند احتياط مستحب ترك آن است.
80- استمناء نيز بنابر احتياط واجب از محرمات اعتكاف شمرده شده است، هر چند از راه حلال آن؛ مانند بازى با همسر باشد. گر چه استمناء حرام در هر حال حرام و از گناهان بزرگ است ولى در حال اعتكاف گناهى بزرگتر است.
81- معتكف بايد روزها را روزه‏دار باشد و از هر كارى كه روزه را باطل مى‏كند، پرهيز كند و هر آنچه روزه را باطل مى‏كند ، اعتكاف را نيز باطل مى‏كند.
82- اگر معتكف جماع كند اعتكافش باطل است ولى اگر يكى ديگر از محرمات را مرتكب شود، احكام‏( آيت الله خويى، آيت الله اراكى: در غير جماع اگر سهواً باشد اعتكاف باطل نيست .
آيت الله گلپايگانى، آيت الله مكارم: بنابر احتياط واجب اعتكاف باطل است .
آيت الله سيستانى : جماع نيزحكم ساير محرمات را دارد.) مفصلى دارد كه در بحث «قضا و كفاره اعتكاف» خواهد آمد.
83- بر معتكف واجب نيست از كارهايى كه بر محرم حرام است؛ مثل پوشيدن لباس دوخته(آيت الله مكارم: نسبت به نپوشيدن لباس دوخته و پوشيدن لباسى مانند لباس احرام ، احتياط مستحب نيست بلكه بهتر است نپوشند، چون خلاف عمل افراد متشرع و ممكن است گمان بدعت نيز داشته باشد. ) وكندن مو از بدن و نگاه در آينه پرهيز كند، هر چند احتياط مستحب است.
84- بجز مبطلات روزه، ساير محرمات، اختصاص به روز ندارد، بلكه در شب نيز بايد ازآنها پرهيز كند.
85- س : عطر و گلاب زدن يا بو كردن عطر و گلاب اعتكاف را باطل مى‏كند يا خير؟
آيت الله تبريزى : استعمال عطر و گلاب چنانچه مستلزم بو كردن آن باشد، هر چند بر معتكف حرام است لكن بطلان اعتكاف از جهت آن محل اشكال است و اگر معتكف در روز سوم اين كار را كرده بايد اعتكافش را تمام كند.
آيت الله سيستانى: بو كردن آنها اعتكاف را باطل مى كند.
آيت الله بهجت:اگر با تلذذ باشد بنابر احتياط باطل مى‏شود واحتياط واجب در صورت وجوب اعتكاف (آن است كه ) آن را تمام كند و سپس قضا نمايد.
86- س : آيا در صورت نياز مى‏تواند خريد و فروش نمايد؟ آيا توكيل يا نقل به غير بيع لازم است ؟(يعنى به شخص ديگرى وكالت دهد تا از طرف او خريد و فروش كند يا به غير خريد و فروش ، مثلاً با قرض يا بخشش نقل و انتقال كنند. )
آيت الله مكارم:در صورت عدم امكان توكيل يا نقل به غير بيع اشكالى ندارد.
آيت الله بهجت:در صورت اضطرار براى حاجت خودش مانعى ندارد.
87- س : ارتكاب سهوى محرمات اعتكاف چه حكمى دارد؟
آيت الله فاضل لنگرانى: ارتكاب سهوى سائر محرمات غير از جماع ضررى به اعتكاف نمى‏زند.
آيت الله مكارم :خالى از اشكال نيست.
آيت الله بهجت:ارتكاب سهوى ، حرام و مبطل نيست.

قطع اعتكاف‏
88- براى شناخت حكم قطع اعتكاف بايد اقسام آن را شناخت.

اقسام اعتكاف:
واجب معين - پس از شروع قطع آن جايز نيست.
واجب موسّع پس از تكميل دو روز، قطع آن جايز نيست.
مستحب

توضيح :
اگر اعتكاف ، واجب معين باشد؛ يعنى وقت مشخص داشته باشد؛ مثلاً نذر كند از 21 تا 26 ماه رمضان در مسجد معتكف شود، همين كه اعتكاف را شروع كرد اتمام آن واجب و قطع آن غير جايز است .
و اگر اعتكاف، واجب موسع باشد؛ يعنى وقت آن وسعت دارد؛ مثلاً نذر كرده باشد كه امسال، يا در اين ماه سه روز معتكف شود، يا اعتكاف مستحب باشد، تا قبل از تكميل دو روز مى‏تواند آن را رها كند، مثلاً در روز اول، شب اول يا روز دوم، ولى اگر اعتكاف را رها نكرد و در مسجد ماند تا غروب روز سوم در اين صورت ، بر او واجب است كه اعتكاف را كامل كند و روز سوم را بماند.
89- انسان مى‏تواند از آغاز ، هنگام نيت، شرط كند كه اگر مشكلى پيش آمد - مثلاً بگويد اگر هوا سرد شد - اعتكاف را رها مى‏كنم، در صورت پيش آمدن مانع ، رها كردن اعتكاف اشكال ندارد، حتى در روز سوم .
90- در اعتكاف نذرى، انسان مى‏تواند هنگام خواندن صيغه نذر شرط كند كه اگر مانعى پيش آمد اعتكافم را رها كنم.
91- س : آيا معتكف مى‏تواند به هنگام نيت اعتكاف شرط كند كه هر زمان خواست از اعتكاف خود رجوع كند؟ اگر بعد از نيت حكم شرط خود را ساقط نمود، آيا شرط او ساقط مى‏شود يا خير؟
آيت الله تبريزى:مى‏تواند شرط كند و با اسقاط ساقط نمى‏شود.
92- س : اگر شرط رجوع در وقت نذر كردن براى اعتكاف باشد چه حكمى دارد؟
آيت الله تبريزى : مثل شرط كردن در زمان نيت اعتكاف است و چنانچه اعتكاف را به عنوان وفاء به نذر مزبور انجام دهد، حتى در روز سوم مى‏تواند رجوع كند.

قضا و كفاره اعتكاف

قضاء
93- اگر در حال اعتكاف جماع كند - عمداً باشد يا سهواً پس اگر اعتكاف ، واجب معين باشد؛ بايد قضاى آن‏(آيات عظام گلپايگانى ، خويى ، اراكى: اگر در اعتكاف واجب، سهواًجماع كند، بنابر احتياط واجب ، اعتكاف را دو باره انجام دهد.) را بجا آورد. و اگر واجب غير معين باشد؛ بايد آن را از سر بگيرد.
94- اگر يكى ديگر از محرمات اعتكاف را سهواً انجام دهد و اعتكاف: ( آيت الله گلپايگانى : احتياط در تمام موارد ترك نشود. )
* واجب معين باشد: بنابر احتياط واجب بايد اعتكاف را به پايان ببرد و قضاى آن را بجا آورد.
* واجب غير معين باشد: اگر در دو روز اول باشد بايد اعتكاف را از سر بگيرد و اگر روزسوم باشد، اعتكاف را به پايان ببرد و از سر بگيرد.
* اگر اعتكاف مستحب را بعد از روز دوم باطل كند؛ بايد قضاى آن را بجا آورد . ولى اگر قبل از اتمام روز دوم( آيت الله سيستانى : بنابراحتياط واجب.)‏ باطل كند؛ چيزى بر عهده او نيست.
95- واجب نيست قضاى اعتكاف را فوراً بجا آورد، گرچه احتياط مستحب است .( آيت الله سيستانى : ولى به قدرى تأخير نيندازد كه سهل‏انگارى به شمار آيد.)
96- س: اگر كسى نذر كند ايام معينى را معتكف باشد و از آن ايام معين تخلف نمايد - يك روز يا بيشتر - آيا قضاء بر او واجب است يا خير؟
آيت الله تبريزى: بنابر احتياط، قضاى آن واجب است.
كفاره :
97- اگر اعتكاف واجب را با آميزش (جماع) باطل كند،كفاره واجب است و در ساير محرمات كفاره نيست، هر چند احتياط مستحب است.
98- اگر در دو روز اول اعتكاف مستحب آميزش كند و اعتكاف را رها نكند بنابراحتياط واجب كفاره لازم است .
99- كفاره بطلان اعتكاف، مانند كفاره روزه ماه رمضان است، يعنى ، بايد:
- دو ماه روزه بگيرد.
- يا به 60 مسكين ، طعام بده.
- يا يك برده را آزاد كند.
100- احتياط مستحب است كه اگر ممكن است يك برده آزاد كند و در صورت ناتوانى دو ماه روزه بگيرد و( آيت الله خويى: بلكه واجب است به همين ترتيب عمل كند.) چنانچه نتواند روزه بگيرد، به 60 فقير طعام بدهد.
« و الحمد لله اولاً و آخراً »

منابع و مآخذ
1- العروة الوثقى ، (دو جلدى) آيت الله سيد محمد كاظم يزدى (ره) ، چاپ تهران: المكتبةالعلمية الاسلاميه.
2- العروة الوثقى ، (دو جلدى) آيت الله سيد محمد كاظم يزدى (ره) چاپ سوم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان ، 1412 ه. ق.
3- تحرير الوسيله، امام خمينى (قدس سره) چاپ بيروت، دارالانوار، 1403 ه. ق.
4- العروة الوثقى ، (سه جلدى) يا تعليقه آيت الله حاج سيد على سيستانى ،چاپ اول ، ستاره قم 1415 ه. ق.
5- الحواشى على العروة الوثقى آيت الله حاج شيخ محمد فاضل لنكرانى،چاپ دوم ، مهر قم ، 1415 ه. ق.
6- تعليقات على العروة الوثقى آيت الله ناصر مكارم شيرازى ، چاپ دوم ، مدرسه اميرالمؤمنين قم، 1413 ه. ق.
7- هداية العباد، آيت الله حاج شيخ لطف الله صافى گلپايگانى ، چاپ اول ، سپهر 1416 ه. ق.
8- مجموعه استفتا آئات ستاد مركزى اعتكاف قم ومعاونت فرهنگى مسجد مقدس جمكران.