ز - نماز ميّت‏

احاديث شريف:

1 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"ينبغي لأولياء الميّت منكم أن يؤذنوا اخوان الميّت بموته،فيشهدون جنازته ويصلّون عليه ويستغفرون له فيكتب لهم الأجر ويكتب)ويكتسب( للميّت الاستغفار ويكتسب هو الأجر فيهم وفيما اكتسب له‏من الاستغفار"(164).
"براى اولياى ميّت شايسته است كه فوت او را براى مؤمنين اعلام‏كنند تا آنان در جنازه او حضور يابند و بر او نماز بگذارند و براى اوآمرزش بطلبند و بدين ترتيب هم براى آنان و هم براى خود ميّت،پاداش و آمرزش نصيب خواهد شد."
2 - گروهى از مردم يهود نزد رسول خداصلى الله عليه وآله آمدند و مسائلى را ازآن حضرت پرسيدند تا آنجا كه حضرت فرمود:
"وما من مؤمن يصلّي على الجنائز إلّا أوجب اللَّه له الجنّة إلّا أن يكون‏منافقاً أو عاقّاً"(165).
"هيچ مؤمنى نيست كه بر ميّت نماز بخواند مگر اينكه خداوندبهشت را براى او واجب مى‏گرداند جز كسى كه منافق يا عاقّ والدين‏باشد."
3 - از امام صادق‏عليه السلام سئوال شد كه بر كودك چه وقت نماز خوانده‏مى‏شود؟ فرمود:
"إذا عقل الصلاة. قلت: متى تجب الصلاة عليه؟ فقال: إذا كان ابن‏ستّ سنين والصيام إذا أطاقه"(166).
"زمانى كه نماز را بفهمد. گفتم: چه زمان نماز بر كودك واجب‏مى‏شود؟ فرمود: وقتى به شش سالگى برسد، و روزه گرفتن، هرگاه‏تحمّل آن را داشته باشد."
4 - امام صادق‏عليه السلام از پدرانش‏عليهم السلام نقل مى‏كند:
"يورث الصبي ويصلّى عليه إذا سقط من بطن اُمّه فاستهلّ صارخاًوإذا لم يستهلّ صارخاً لم يورث ولم يصلّ عليه"(167).
"كودك ارث مى‏برد و بر او نماز خوانده مى‏شود، اگر كه از شكم‏مادر زنده متولدّ شود، يعنى صدايى از او شنيده شود و اگر بعد ازسقط از شكم مادر، هيچ فريادى از او شنيده نشود نه ارث مى‏برد و نه‏بر او نماز خوانده شود."
5 - از امام موسى بن جعفرعليه السلام نقل شده است:
"سألته عن الرجل يصلّي، له أن يكبّر قبل الإمام؟ قال: لا يكبّر إلّا مع‏الإمام فإن كبّر قبله أعاد التكبير"(168).
"از او پرسيدم: كسى كه نماز ميّت مى‏خواند، آيا مى‏تواند قبل ازامام تكبير بگويد؟ فرمود: تنها همراه با امام تكبير بگويد و اگر قبل ازامام تكبير گفت بايد تكبير را اعاده كند."
6 - جابر از ابى جعفر نقل مى‏كند:
"قلت: أرأيت إن فاتني تكبيرة أو أكثر؟ قال: تقضي ما فاتك. قلت:استقبل القبلة؟ قال: بلى وأنت تتبع الجنازة"(169).
"به امام باقرعليه السلام گفتم: اگر در نماز ميّت يك يا چند تكبير از من‏فوت شود )يعنى قبل از رسيدن من چند تكبير را گفته باشند( چه كاركنم؟ فرمود: آنچه را فوت شده قضا كن. گفتم: آيا رو به قبله قضاكنم؟ گفت: بلى روبه قبله قضا مى‏كنى، در حاليكه جنازه را هم دنبال‏مى‏نمايى."
7 - از امام صادق‏عليه السلام نقل شده است:
"سألته عن الحائض تصلّي على الجنازة؟ فقال: نعم، ولا تقف‏معهم، والجنب يصلّي على الجنازة"(170).
"از او پرسيدم كه آيا حائض مى‏تواند بر ميّت نماز بخواند؟فرمود: بلى، ولى همراه مردان نمى‏ايستد. و جنب هم مى‏تواند برميّت نماز بخواند."
8 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"يصلّي على الجنازة أوْلى الناس بها أو يأمر من يحبّ"(171).
"كسيكه به ميّت نزديكتر است، بر او نماز مى‏گذارد، يا به هر كس‏كه دوست دارد دستور دهد."
9 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"إذا حضر الإمام الجنازة فهو أحقّ الناس بالصلاة عليها"(172).
"وقتى امام بر جنازه حاضر شود، او شايسته‏ترين مردم است براى‏خواندن نماز ميّت."
10 - ابو بصير از امام صادق‏عليه السلام نقل مى‏كند:
"سألته عن المرأة تموت من أحقّ أن يصلّي عليها؟ قال: الزوج.قلت: الزوج أحقّ من الأب والأخ والولد، قال: نعم"(173).
"سئوال كردم كه زن مى‏ميرد چه كسى شايسته‏تر است كه بر اونماز بخواند؟ فرمود: شوهر. گفتم: شوهر از پدر و برادر و فرزند،شايسته‏تر است؟ فرمود: بلى."
11 - زراره از امام باقرعليه السلام نقل مى‏كند:
"قلت: المرأة تؤمّ النساء؟ قال: لا، إلّا على الميّت إذا لم يكن أحدأوْلى منها، تقوم وسطهنّ في الصف معهنّ فتكبّر ويكبّرن"(174).
"گفتم: آيا زن مى‏تواند در نماز ميّت، براى زنان ديگر امامت كند؟فرمود: نه، مگر اينكه ميّت غير از آن زن، كس ديگرى را نزديكتر از اونداشته باشد. در اين صورت آن زن در وسط زنان در صف با آنهامى‏ايستد و تكبير مى‏گويد و آنان هم تكبير مى‏گويند."
12 - يسع بن عبداللَّه قمّى مى‏گويد:
"سألت أبا عبداللَّه‏عليه السلام عن الرجل يصلّي على جنازة وحده؟ قال:نعم. قلت: فاثنان يصلّيان عليها؟ قال: نعم، ولكن يقوم الآخر خلف‏الآخر ولا يقوم بجنبه"(175).
"از امام صادق‏عليه السلام پرسيدم كه آيا مرد مى‏تواند به تنهايى بر ميّت‏نماز بخواند؟ فرمود: بلى. گفتم: دو نفر هم مى‏توانند بر ميّت نمازبخوانند؟ فرمود: بلى، ولى بايد يكى پشت سر ديگرى بايستد نه دركنار او."
13 - محمّد بن على بن الحسين‏عليه السلام فرمود:
"إنّ النساء كنّ يختلطن بالرجال في الصلاة على الجنائز، فقال‏النبيّ‏صلى الله عليه وآله: أفضل المواضع في الصلاة على الميّت الصفّ الأخير،فتأخّرن إلى الصف الأخير فيبقى فضله على ما ذكره"(176).
"در نماز بر ميّت، زنان با مردان مخلوط مى‏شدند، پس پيامبرصلى الله عليه وآله‏فرمود: بهترين جا براى نماز بر ميّت، صف اخر است. پس زنان به‏صف آخر رفتند و فضيلت صف آخر همچنان باقى ماند."
تفصيل احكام:
1 - نماز گذاردن ميّت مسلمان، واجب است. نماز بر ميّت كودك تاقبل از رسيدن به شش سالگى واجب نيست اگر چه جائز است درصورتيكه زنده متولّد شده باشد.
2 - نماز بر جنازه غير مسلمانان يا كسى كه محكوم به كفر شده است‏مانند مرتدّ، جائز نيست، و ميّتى كه در بلاد مسلمين پيدا شده‏است، بر او نماز خوانده مى‏شود و هم‏چنين بنابر احتياط بر ميّتى‏كه در ساير بلاد پيدا شده باشد، ولى احتمال دارد كه مسلمان‏باشد نماز خوانده مى‏شود.
3 - در كفايت نماز، ايمان نماز گزار شرط است و هم‏چنين بنابر احوطاذن ولى نيز شرط است، امّا نماز كودك بنابر احوط كفايت‏نمى‏كند.
4 - وقت نماز ميّت، بعد از غسل و كفن است و اگر غسل و كفن امكان‏نداشته باشد، بعد از پوشاندن عورتش، بر او نماز گزارده شودواگر دفن شده، در همان حالت بر او نماز خوانده مى‏شود و تغييردادن وضعيّت او بنابر اقوى جائز نيست.
5 - نماز ميّت بصورت جماعت نيز جائز است و در اين صورت‏همگى بايد نيّت وجوب نمايند و اگر برخى نماز ميّت رابجاآوردند و دسته دوم كه مى‏خواهند نماز بخوانند، بايد نيّت‏استحباب كنند.
6 - بر اعضاى ميّت، در صورتيكه قلب ميّت در ميان آن عضوها باشد،بر آنها نماز خوانده مى‏شود.
7 - اگر اولياى ميّت متعدّد باشند بايد از همگى اجازه گرفته شود و اگرولىّ ميّت، زن باشد جائز است خودش بر ميّت نماز بگذارد يا به‏ديگران اجازه دهد كه بر او نماز بخوانند.
8 - نماز ميّت با جماعت، افضل است و شرايط جماعت در اين جامانند شرايط جماعت در نمازهاى واجب ديگر است ولى امام دراين جا نسبت به مأمومين، وظيفه ديگرى جز اجازه گرفتن از ولىّ‏بر عهده ندارد.
9 - بنابر احوط بايد مأموم پشت‏سر امام بايستد و زنان پشت‏سر مردان‏بايستند و حائض به تنهايى در يك صف بايستد.
10 - وقتى كه به نماز ميّت حاضر شدى، اگر ديدى كه امام بعضى ازتكبيرات را گفته است، مى‏توانى همراه با امام تكبير بگويى و بعداز پايان يافتن نماز امام، تكبيرات باقيمانده را با دعاى آن تكميل‏كنى و اگر بترسى از اينكه جنازه را بردارند، تكبيرات باقيمانده راپشت‏سرهم بدون دعا بگو و يا در حاليكه به دنبال جنازه حركت‏مى‏كنى، بقيّه تكبيرات را بگو.

ح - چگونگى نماز ميّت‏

احاديث شريف:

1 - محمّد بن مهاجر از مادرش امّ سلمه نقل مى‏كند:
"سمعت أبا عبداللَّه‏عليه السلام يقول: كان رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله إذا صلّى على ميّت‏كبّر وتشهّد ثمّ كبّر وصلّى على الأنبياء ودعا ثمّ كبّر ودعا للمؤمنين)واستغفر للمؤمنين والمؤمنات(، ثمّ كبّر الرابعة ودعا للميّت، ثمّ كبّرالخامسة وانصرف، فلمّا نهاه اللَّه عزّ وجلّ عن الصلاة على المنافقين كبّروتشهدّ ثمّ كبّر وصلّى على النبيّين ثمّ كبّر ودعا للمؤمنين، ثمّ كبّر الرابعةوانصرف ولم يدع للميّت"(177).
"از امام صادق‏عليه السلام شنيدم كه مى‏گفت: پيامبر خدا وقتى كه برميّت نماز مى‏گذاشت، تكبير مى‏گفت و شهادتين را مى‏خواند، سپس‏تكبير مى‏گفت و به پيامبران صلوات مى‏فرستاد و دعا مى‏كرد، سپس‏تكبير مى‏گفت و براى مؤمنين و مؤمنات دعا مى‏كرد و آمرزش‏مى‏طلبيد، سپس تكبير چهارم را مى‏گفت و براى ميّت دعا مى‏كردو سپس تكبير پنجم را مى‏گفت و نماز را به پايان مى‏رسانيد. وچون‏خداوند آن حضرت را از نماز بر منافقين نهى كرد، بعد از تكبير چهارم‏نماز را به پايان مى‏رسانيد، و براى ميّت دعا نمى‏كرد."
2 - زراره از امام صادق‏عليه السلام درباره نماز ميّت نقل مى‏كند كه امام‏فرمود:
"تكبّر، ثمّ تصلّي على النبيّ‏صلى الله عليه وآله، ثمّ تقول: اللّهمّ عبدك ابن عبدك ابن‏أمتك، لا أعلم )منه( إلّا خيراً، وأنت أعلم به )منّا(، اللّهمّ إن كان محسناًفزد في إحسانه )حسناته( وتقبّل منه، وإن كان مسيئاً فاغفر له ذنبه‏وافتتح له في قبره، واجعله من رفقاء محمّدصلى الله عليه وآله، ثمّ تكبّر الثانية وتقول:اللّهمّ إن كان زاكياً فزكّه، وإن كان خاطئاً فاغفر له، ثمّ تكبّر الثالثة وتقول:اللّهمّ لا تحرمنا أجره ولا تفتنا بعده، ثمّ تكبّر الرابعة وتقول: اللّهمّ اكتبه‏عندك في عليّين، واخلف على عقبه في الغابرين، واجعله من رفقاءمحمّدصلى الله عليه وآله، ثمّ كبّر الخامسة وانصرف"(178).
"تكبير مى‏گوئى و سپس بر پيامبرصلى الله عليه وآله صلوات مى‏فرستى و سپس‏مى‏گوئى: "اللّهمّ عبدك ابن عبدك ابن أمَتك لا أعلم منه إلّا خيراً وأنت‏أعلم به منّا. اللّهمّ إن كان محسناً فزد في إحسانه وتقبّل منه، وإن كان‏مسيئاً فاغفر له ذنبه وافسح له في قبره واجعله من رفقاء محمّدصلى الله عليه وآله"پس تكبير دوم را مى‏گويى و بعد از آن مى‏گويى: "اللّهمّ إن كان زاكياًفزكّه وإن كان خاطئاً فاغفر له"، و بعد از تكبير سوم مى‏گويى: "اللّهمّ‏لا تحرمنا أجره ولا تفتنا بعده"، و بعد از تكبير چهارم مى‏گويى:"اللّهمّ اكتبه عندك في علّيين، واخلف على عقبه في الغابرين،واجعله من رفقاء محمّدصلى الله عليه وآله"، يس تكبير پنجم را مى‏گويى ومنصرف مى‏شوى."
3 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"مات رجل من المنافقين فخرج الحسين بن علي‏عليه السلام يمشي فلقيه‏مولى له فقال له: إلى أين تذهب؟ فقال: أفرّ من جنازة هذا المنافق أن‏اُصلّي عليه، فقال له الحسين: قم إلى جنبي فما سمعتني أقول فقل مثله،قال: فرفع يديه فقال: اللّهمّ اخزِ عبدك في عبادك وبلادك، اللّهمّ اصله أشدّنارك، اللّهمّ أذقه حرّ )أحرّ( عذابك، فإنّه كان يتولّى أعدائك، ويعادي‏أوليائك، ويبغض أهل بيت نبيّك"(179).
"مردى از منافقين فوت كرد پس حسين بن علي‏عليه السلام از منزل خارج‏شده و راه مى‏رفت كه يكى از دوستانش آن حضرت را ملاقات كرد.حسين بن على گفت: به كجا مى‏روى؟ گفت: فرار مى‏كنم از اينكه برجنازه اين منافق نماز بخوانم. حسين‏عليه السلام به او گفت: بيا در كنار من‏بايست، هرچه من مى‏گويم تو هم بگو، پس دستانش را بلند كرد وفرمود: "اللّهمّ اخز عبدك في عبادك وبلادك، اللّهمّ اصله أشدَّ نارك،اللّهمّ أذقه حرّ )أحرّ( عذابك، فإنّه كان يتولّى أعداءك، ويعادي‏أولياءك، ويبغض أهل بيت نبيّك."
4 - ابو بصير مى‏گويد:
"قلت لأبي عبداللَّه‏عليه السلام: لأيّ علّة )شي‏ء( نكبّر على الميّت خمس‏تكبيرات، ويكبّر مخالفونا بأربع تكبيرات؟ قال: لأنّ الدعائم التي بُنِي‏عليها الإسلام خمس: الصلاة، والزكاة، والصوم، والحجّ، والولاية لنا أهل‏البيت، فجعل اللَّه للميّت من كلّ دعامة تكبيرة، وإنّكم أقررتم بالخمس‏كلّها، وأقرّ مخالفوكم بأربع وأنكروا واحدة، فمن ذلك يكبّرون على‏موتاهم أربع تكبيرات، وتكبّرون خمساً"(180).
"به امام صادق‏عليه السلام عرض كردم كه به چه علّت بر ميّت پنج تكبيرمى‏گوئيم در حاليكه مخالفين ما چهار تكبير مى‏گويند؟ فرمود: چون‏ستونهايى كه اسلام بر آنها بنا شده پنج است: نماز، زكات، روزه،حجّ و ولايت ما اهل بيت، و لذا از هر ستونى براى ميّت يك تكبيرقرار داده شده است و شما هر پنج ستون را قبول داريد، امّا مخالفين‏شما چهار ستون را قبول داشته و يكى را منكرند. بنابراين آنان برمردگان خود چهار تكبير و شما پنج تكبير مى‏گوييد."
5 - ابو بصير از امام باقرعليه السلام نقل مى‏كند:
"كبّر رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله على حمزة سبعين تكبيرة، وكبّر عليّ‏عليه السلام عندكم‏على سهل بن حنيف خمساً وعشرين تكبيرة، قال: كبّر خمساً خمساً،كلّما أدركه الناس قالوا: يا أمير المؤمنين، لَمْ ندرك الصلاة على سهل‏فيضعه فيكبّر عليه خمساً، حتى انتهى إلى قبره خمس مرّات"(181).
"رسول خداصلى الله عليه وآله بر جنازه حمزه هفتاد تكبير گفت وعلى‏عليه السلام برجنازه سهل بن حنيف بيست و پنج تكبير گفت، بدين ترتيب كه پنج‏تاپنج‏تا تكبير مى‏گفت، زيرا هر بار كه مردم براى نماز مى‏آمدند،مى‏گفتند: يا امير المؤمنين! ما نماز بر سهل را درك نكرديم پس ميّت‏را مى‏گذاشتند و حضرت پنج تكبير مى‏گفت و تا زمانى كه بر قبرش‏رسيدند نماز پنج بار تكرار شد."
6 - امام باقرعليه السلام فرمود:
"ليس في الصلاة على الميّت قراءة ولا دعاء موقّت، تدعو بما بدالك، وأحقّ الموتى أن يدعى له المؤمن، وأن يبدأ بالصلاة على رسول‏اللَّه‏صلى الله عليه وآله"(182).
"نماز ميّت، قرائت و دعاى مُعيّنى ندارد، هرچه خواستى دعاكن، و مؤمن شايسته‏ترين فردى است كه براى او دعا شود، و نماز برميّت با صلوات بر رسول خداصلى الله عليه وآله آغاز گردد."
7 - امام رضاعليه السلام فرمود:
"علّت اينكه نماز ميّت ركوع و سجود ندارد اين است كه هدف ازاين نماز تنها شفاعت براى اين بنده‏اى است كه از ما ترك خود بريده‏وبه آينده خود نيازمند است و ما نماز ميّت را بدون وضو تجويزكرديم چون ركوع و سجود ندارد.(183)"
8 - از ابوالحسن رضاعليه السلام سئوال شد درباره نماز ميّت، فرمود:
"سألته عن الصلاة على الميّت قال: أمّا المؤمن فخمس تكبيرات،وأمّا المنافق فأربع ولا سلام فيها"(184).
"نماز ميّت مؤمن پنج تكبير دارد و منافق چهار و اين نماز سلام‏ندارد."
9 - راوى مى‏گويد:
"صلّيت خلف أبي عبداللَّه‏عليه السلام على جنازة فكبّر خمساً، يرفع يده في‏كلّ تكبيرة"(185).
"من بر جنازه‏اى پشت سر امام صادق‏عليه السلام نماز خواندم پس آن‏حضرت پنج تكبير گفت و در هر تكبير دستانش را بلند مى‏كرد."
10 - امام صادق، از پدرش، از على‏عليه السلام روايت مى‏كند كه:
"آن حضرت هر زمان كه بر جنازه‏اى نماز مى‏خواند از محلّ نمازبلند نمى‏شد تا اينكه جنازه را بر سر دست مردم مى‏ديد.(186)"
11 - زيد بن على، از پدرانش، از على‏عليه السلام نقل مى‏كند كه آن‏حضرت در نماز بر طفل مى‏گفت:
"اللّهمّ اجعله لأبويه ولنا سلفاً وفرطاً وأجراً.(187)"
12 - از حضرت موسى بن جعفرعليه السلام، روايت شده است كه سئوال‏كردند آيا مى‏توان پيش از امام تكبير گفت؟ فرمود:
"لا يكبّر إلّا مع الإمام، فإن كبّر قبله أعاد التكبير"(188).
تكبير نگويد، مگر همراه با امام و اگر قبل از امام تكبير بگويد بايدتكبير را اعاده نمايد.
13 - از امام صادق‏عليه السلام سئوال شد درباره ميّتى كه بر او نماز خوانده‏شده است و بعد از نماز امام جماعت، متوجّه شدند كه ميّت برعكس گذاشته شده يعنى پاهايش در محلّ سرش گذاشته شده‏است؟ امام فرمود:
"يسوّى وتعاد الصلاة عليه، وإن كان قد حمل ما لم يدفن، فإن دفن‏فقد مضت الصلاة عليه، ولا يصلّى عليه وهو مدفون"(189).
"ميّت را درست بگذارند و نماز را اعاده كنند، اگر چه ميّت را ازمحلّش برداشته باشند و دفن نشده باشد امّا اگر بعد از دفن متوجّه‏شدند، نماز صحيح بوده و دو باره بر او در حاليكه مدفون است نمازخوانده نمى‏شود."
14 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"لا بأس بالصلاة على الجنائز حين تغيب الشّمس وحين تطلع إنّماهو استغفار"(190).
"نماز بر جنازه در هنگام غروب يا طلوع خورشيد اشكال ندارد،زيرا اين نماز يكنوع استغفار وطلب آمرزش است."
15 - محمّد بن مسلم از يكى از دو امام‏عليه السلام نقل مى‏كند:
"سألته عن الرجل تفجأه الجنازة وهو على غير طهر قال: فليكبّرمعهم"(191).
"از او سئوال كردم درباره شخصى كه طهارت ندارد امّا جنازه‏رسيده، آيا مى‏تواند نماز بخواند؟ فرمود: با ساير نمازگزاران تكبيربگويد )نماز ميّت بخواند(."
16 - حلبى مى‏گويد:
"سئل أبو عبداللَّه‏عليه السلام عن الرجل تدركه الجنازة وهو على غير وضوء،فإن ذهب يتوضّأ فاتته الصلاة قال: يتيمّم ويصلّي"(192).
"از امام صادق‏عليه السلام سئوال شد درباره مردى كه جنازه حاضرگرديده است، امّا او وضوء ندارد و اگر برود وضوء بگيرد نماز فوت‏مى‏شود. فرمود: تيمّم كند ونماز بخواند."
17 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"إذا دخل وقت صلاة مكتوبه فابدأ بها قبل الصلاة على الميّت، إلّاأن يكون الميّت مبطوناً أو نفساء أو نحو ذلك"(193).
"زمانى كه وقت نماز واجب فرارسد، قبل از نماز ميّت به نمازواجب شروع كن مگر اينكه ميّت مبطون يا نفساء ) زنى كه در حال‏زايمان مرده( و مانند آن باشد."
18 - از امام صادق‏عليه السلام سئوال شد درباره دو يا سه ميّت كه چگونه‏بر آنان نماز خوانده شود؟ در جواب فرمود:
"إن كان ثلاثة أو اثنين أو عشرة أو أكثر من ذلك فليصلِّ عليهم صلاةواحدة، يكبّر عليهم خمس تكبيرات، كما يصلّي على ميّت واحد، ومن)قد( صلّى عليهم جميعاً يضع ميّتاً واحداً ثمّ يجعل الآخر إلى الية الأوّل،ثمّ يجعل )رأس( الثالث إلى الية الثاني شبه المدرج، حتى يفرغ منهم‏كلّهم ما كانوا، فإذا سوّاهم هكذا قام في الوسط فكبّر خمس تكبيرات،يفعل كما يفعل إذا صلّى على ميّت واحد، سئل فإن كان الموتى رجالاًونساء؟ قال: يبدء بالرجال فيجعل رأس الثاني إلى الية الأوّل حتى يفرغ‏من الرجال كلّهم، ثمّ يجعل رأس المرأة إلى إلية الرجل الأخير، ثمّ يجعل‏رأس المرأة الاُخرى إلى إلية المرأة الاُولى حتى يفرغ منهم كلّهم، فإذاسوّى هكذا قام في الوسط وسط الرجال فكبّر وصلّى عليهم كما يصلّي‏على ميّت واحد"(194).
"اگر سه يا دو يا ده يا بيشتر از آن باشند، براى همه آنان يك نمازخوانده مى‏شود وپنج تكبير براى همه آنان گفته مى‏شود، همانطور كه‏براى يك ميّت نماز خوانده مى‏شود و كسى كه بر همه آنان نمازمى‏خواند، ميّت اول را در زمين بگذارد و سپس سر ميّت دوم را برابرباسن ميّت اول و سر ميّت سوم را هم برابر باسن ميّت دوم قرار دهدوهكذا چهارم و پنجم را تا آخر، همانند پلّه. بعد از فراغت از اين كار،در وسط همه آنان بايستد و پنج تكبير بگويد و همان كارى را بكند كه‏در نماز يك ميت مى‏كند. سئوال شد كه اگر مردگان، زن و مرد باشندچه بايد كرد؟ فرمود: از مردان شروع كند يعنى ميّت‏هاى مرد را به‏ترتيبى كه در بالا گفته شد بگذارد و سپس ميّت زن را برابر باسن ميّت‏مرد اخير بگذارد و هم‏چنين سر ميّت زن دوم را برابر باسن زن اول‏قرار دهد تا آخر ... بعد در وسط مردان بايستد و تكبير بگويد و نمازبخواند همانطور كه بر يك ميّت نماز مى‏خواند."
19 - از امام موسى بن جعفرعليه السلام روايت شده است:
"سألته عن قوم كبّروا على جنازة تكبيرة أو اثنتين ووضعت معهااُخرى كيف يصنعون؟ قال: إن شاؤوا تركوا الاُولى حتى يفرغوا من‏التكبير على الأخيرة وإن شاؤوا رفعوا الاُولى وأتمّوا ما بقي على الأخيرةكلّ ذلك لا بأس به"(195).
"از او سئوال كردم درباره گروهى كه بر جنازه‏اى نماز مى‏گذارند،يك يا دو تكبير گفتند و در همين حال جنازه ديگرى را در كنار جنازه‏اوّل گذاشتند، چه كار كنند؟ فرمود: اگر خواستند جنازه اول را هم‏همانجا بگذارند تا از نماز بر دوم فارغ شوند و اگر هم خواستند پس ازاتمام نماز اول جنازه اول را بردارند و باقيمانده تكبيرات جنازه دوم رااتمام كنند، همه اين‏ها اشكال ندارد."
20 - راوى مى‏گويد:
"قلت لأبي الحسن الرضاعليه السلام: قوم كسر بهم في بحر فخرجوا يمشون‏على الشطّ فإذا هم برجل ميّت عريان والقوم ليس عليهم إلّا مناديل‏متّزرين بها، وليس عليهم فضل ثوب يوارون الرجل فكيف يصلّون عليه‏وهو عريان؟ فقال: إذا لم يقدروا على ثوب يوارون به عورته فليحفرواقبره ويضعوه في لحده ويوارون عورته بلبن أو أحجار أو تراب ثمّ يصلّون‏عليه ثمّ يوارونه في قبره. قلت: ولا يصلّون عليه وهو مدفون بعد مايدفن؟ قال: لا، لو جاز ذلك لأحد لجاز لرسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله فلا يصلّى على‏المدفون ولا على العريان"(196).
"به امام ابوالحسن الرضاعليه السلام گفتم: گروهى كشتى‏شان در درياشكسته شده است و آنان از دريا بيرون آمده و در ساحل قدم مى‏زدندكه مرد مرده برهنه‏اى را ديدند و آنان هم جز لُنگى كه براى خود اِزاروساتر عورت ساخته بودند چيز اضافه‏اى كه بتواند ميّت برهنه رابپوشاند، نداشتند پس چگونه بر او نماز بخوانند در حاليكه او برهنه‏است؟ فرمود: اگر لباسى كه عورت او را بپوشاند نداشته باشند، پس‏براى او قبرى حفر كنند و او را در ميان قبرش بگذارند و عورت او را باآجر يا سنگ يا خاك بپوشانند، بعد بر او نماز بگذارند و سپس درقبرش بخاك بسپارند. پرسيدم: اگر ميّت دفن شده باشد بر او نمازخوانده نمى‏شود؟ فرمود: نه، اگر اين كار براى كسى جائز مى‏بودبراى رسول خداصلى الله عليه وآله جائز مى‏بود، پس بر ميّت دفن شده و ميّت‏برهنه نماز خوانده نمى‏شود."
21 - از امام صادق‏عليه السلام سئوال شد كه:
"شارب الخمر والزاني والسارق يصلّى عليهم إذا ماتوا؟ فقال: نعم"(197).
"آيا بر ميّت شرابخوار و زناكار و دزد نماز خوانده مى‏شود؟ درجواب فرمود: بلى."
22 - على بن جعفر مى‏گويد:
"انّه سأل أخاه موسى بن جعفرعليه السلام عن الرجل يأكله السبع أو الطيرفتبقى عظامه بغير لحم كيف يصنع به؟ قال: يغسّل ويكفّن ويصلّى عليه‏ويدفن"(198).
"از برادرش امام موسى بن جعفرعليه السلام پرسيد درباره مرديكه درنده‏يا پرنده او را خورده و تنها استخوانش بدون گوشت باقى مانده است‏با او چه بايد كرد؟ فرمود: غسل و كفن مى‏شود و بر او نماز خوانده‏مى‏شود و به خاك سپرده مى‏شود."
23 - از امام صادق‏عليه السلام سئوال شد كه آيا زنان بر ميّت نمازمى‏خوانند؟ فرمود:
"إنّ زينب بنت رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله توفّيت وأنّ فاطمة-سلام اللَّه عليها-خرجت في نسائها فصّلت على اُختها"(199).
"زينب دختر پيامبر خداصلى الله عليه وآله فوت كرد و حضرت فاطمه- سلام‏اللَّه عليها- با زنان همراه خود بيرون شد و بر جنازه خواهر خود نمازخواند."
تفصيل احكام:
1 - كيفيّت معروف در نماز ميّت اين است كه پنج تكبير بگوئى، بعد ازتكبير اوّل شهادت به توحيد و رسالت پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله مى‏دهى وبعد از تكبير دوّم بر محمّد و آل اوصلى الله عليه وآله صلوات مى‏فرستى و بعد ازتكبير سوم براى مؤمنين و مؤمنات دعا مى‏كنى و بعد از تكبيرچهارم براى خود ميّت دعا مى‏كنى و آمرزش مى‏طلبى و با تكبيرپنجم نماز تمام مى‏شود.
2 - اگر اذكار مختلف را بعد از تكبير اوّل بخوانى و از تكبير دوم دعاوطلب آمرزش براى ميّت را شروع كنى، جائز است زيرا نماز ميّت‏دعا است و چيز واجب مشخّص غير از دعا براى ميّت نداردوبهتر اين است كه شهادتين را هم اضافه كنى و در رواياتى كه‏گذشت درباره كيفيّتهاى نماز ميّت هم اشاراتى وجود داشت.
3 - چهار تكبير براى نماز ميّت كفايت نمى‏كند مگر براى تقيّه يا اينكه‏ميّت منافق باشد. در صورتى كه از حدّ واجب كمتر تكبير گفته‏باشد، اگر موالات باقى است بايد تكبيرات را تكميل كند و اگرموالات از بين رفته باشد نماز را اعاده نمايد.
4 - در هنگام نماز بر ميّت، دعا كردن با زبانهاى ديگر جائز است‏مشروط بر اينكه حداقلّ اذكار واجب، به زبان عربى خوانده شود.
5 - نماز ميّت، سلام و هم‏چنين ركوع و سجود هم ندارد و كسى كه به‏قصد تشريع، اين امور را در نماز ميّت اضافه كند، بدعت كرده‏است.
6 - جائز است در دعاهاى نماز با ضمير مذكّر يا مؤنّث به ميّت اشاره‏كنى مخصوصاً در صورتى كه جنس او را هم ندانى، بدين ترتيب‏كه اگر ضمير را مذكّر آوردى، منظورت بدن يا نعش باشد و اگرمؤنّث آوردى به جنازه اشاره كرده باشى.
7 - اگر ندانى كه تكبير چندم را گفته‏اى، بنا را بر حداقل بگذار مگراينكه دليلى بر حداكثر داشته باشى.
8 - واجب است در هنگام نماز، ميّت به پشت گذاشته شود و سر ميّت‏به طرف راست نماز گزار قرار بگيرد و نماز گزار، پشت ميّت‏بايستد و بين او و ميّت، حايلى نباشد و جنازه از نمازگزار دورنباشد مگر اينكه صفوف جماعت متّصل بهم باشد و هم‏چنين‏واجب است نمازگزار رو به قبله بايستد و در موقع نماز، ميّت‏غسل و كفن شده باشد و اگر كفن نداشته باشد، عورت او پوشانده‏شود.
9 - نمازگزار در حين نماز ميّت بايد ايستاده باشد و به گونه‏اى استقرارداشته باشد كه مخالف قيام و ايستادن نباشد، و اجزا و فصول نمازبايد بطور متوالى و پشت سرهم خوانده شود به گونه‏اى كه‏صورت نماز حفظ گردد هم‏چنين نمازگزار بايد ميّت معيّنى را نيّت‏كند.
10 - ولى نماز ميّت در همه احكام مانند نماز واجب نيست، به عنوان‏مثال طهارت از حدث و خبث در نماز ميّت واجب نيست وهم‏چنين شرايط لباس و مكان نمازگزار، در نماز ميّت شرط نيست‏و احتياط اين است كه از موانعى كه نمازهاى واجب را باطل‏مى‏كند، در نماز ميّت پرهيز شود و احوط اين است كه امورى‏مانند تكلّم و خنده و انحراف از قبله، در نماز ميّت ترك شود.
11 - اگر بر ميّت نماز خوانده نشود تا اينكه دفن گردد، واجب است‏كه بر روى قبر او نماز خوانده شود و هم‏چنين اگر بعد از دفن،معلوم شد كه نماز خوانده شده، باطل مى‏باشد، بايد بر قبر اونماز بگذارند ولى نبش قبر بخاطر نماز جائز نيست و اگر بر او نمازخوانده نشود تا اينكه يك شب و روز از دفنش سپرى شود، احوطاين است كه بر او نماز خوانده شود و اگر جنازه بخاطر عواملى‏مانند سيل و غيره از قبر بيرون شود، بنابر احتياط مستحبّ بر اونماز خوانده شود.
12 - نماز ميّت، وقت معيّنى ندارد، حتى در اوقاتى كه نماز كراهت‏دارد، نماز ميّت اشكال ندارد و اگر با وقت نماز فريضه تزاحم پيداكند، نماز فريضه مقدّم مى‏شود تا وقت فضيلت آن از دست نرودونمازميّت به تأخير انداخته شود مگر اينكه خوف فاسد شدن‏جنازه يا دليل ديگر باشد كه در اين صورت نماز ميّت مقدّم‏مى‏شود.
13 - خواندن يك نماز مشترك بر مجموعه‏اى از مردگان جائز است‏واگر امام بر جنازه‏اى نماز مى‏خواند كه در همان حين، جنازه‏ديگرى راهم حاضر كردند در اين صورت چند راه وجود دارد:اوّل - اينكه تكبيرات باقيمانده را بطور مشترك براى جنازه اوّل‏ودوّم بخواند و سپس براى جنازه دوم، تكبيرات باقيمانده او رابطور اختصاص بخواند. دوم - اين است كه نماز اوّل را تمام كندبعد براى جنازه دوم نماز بخواند. سوم - اينكه جائز است نمازميّت اوّل را قطع كند و براى هر دو جنازه از نو بطور مشترك نمازبخواند.
14 - در نماز ميّت، طهارت مستحب است و در صورت خوف فوت‏نماز، تيمّم هم جائز است.
15 - مستحب است كه نمازگزار در برابر وسط پيكر ميّت مرد و دربرابر سينه ميّت زن بايستد و مستحب است كه پا برهنه باشد و درتكبير اوّل بلكه در همه تكبيرات، دست خود را بلند نمايدونزديك جنازه بايستد و در صورتيكه بخواهد مأمومين از اوتبعيّت كنند بايد تكبيرات و دعاها را با صداى بلند بخواند.
16 - مستحب است براى نماز ميّت، موقعيّتى انتخاب شود كه تردّدورفت و آمد مؤمنين زياد باشد تا جماعت شركت كننده نيز زيادشود. نماز ميّت در مساجد -جز مسجدالحرام- مكروه است.
17 - مستحب است در دعا براى ميّت و براى مؤمنين، كوشش‏وتلاش شود و هم‏چنين مستحب است قبل از اقامه نماز، سه بار باعنوان "الصلاة" اعلام شود تا همه مطّلع شوند.